Ի՞նչ է հակումը

Հակումն ինչ-որ բան անելու, ընդունելու կամ օգտագործելու ֆիզիկական կամ հոգեբանական կարիքն է՝ անկախ այն հանգամանքից, որ վերջինս վնասում է առողջությանը:

Այս հոդվածը նկարագրում է հակման տեսակները, պատճառները և նշանները, ինչպես նաև ներկայացնում օգնության քայլերը։

Հակումը հիմնականում կապված է խաղերի, ապօրինի կամ դեղատոմսով տրվող թմրամիջոցների, ալկոհոլի և նիկոտինի հետ, սակայն հնարավոր է նաև, որ հակումը վերաբերի այլ ոլորտների, օրինակ՝

• Աշխատանք. «աշխատանքամոլները» (трудоголики) այն աստիճան են «կպչում» իրենց աշխատանքին, որ սկսում են ֆիզիկապես հյուծվել: Եթե ձեր շփումները, փոխհարաբերությունները, ընտանիքը և հանրային կյանքը տուժում է և դուք երբեք չեք վերցնում արձակուրդ, դուք կարող է ունենաք հակում աշխատանքի նկատմամբ:
• Համակարգիչներ. համակարգիչներից օգտվելու աճի հետ միասին ի հայտ է եկել նաև հակում դրանց նկատմամբ։ Մարդիկ կարող են ամեն օր ու գիշեր ժամեր անցկացնել ինտերնետում կամ խաղեր խաղալ՝ անտեսելով իրենց կյանքի մյուս ոլորտները:
• Լուծիչներ․ «ցնդող նյութերի չարաշահումը» ներառում է այնպիսի քիմիական նյութեր շնչելը, ինչպիսիք են սոսինձը, աերոզոլները, ներկանյութերը կամ գազայրիչների գազը, որը նրանց տալիս է ինտոքսիկացիայի զգացում։ Լուծիչների չարաշահումը կարող է դառնալ մահացու։
• Գնումներ. գնումներ կատարելը դառնում է հակում, երբ դուք գնում եք մի բան, որը ձեզ պետք չէ կամ ցանկանում եք պարզապես բավարարել գնում կատարելու ձեր ներքին պահանջը։ Շատ անգամ գնում կատարելուց հետո արագ առաջանում է մեղքի, ամոթի ու զղչման զգացումը կամ հիասթափությունը:

Անկախ նրանից, թե մարդու մոտ ինչի նկատմամբ է հակում առաջացել, նա չի կարողանում այլևս վերահսկել պահանջ դարձած առարկայի օգտագործումը և դառնում է վերջինիցս կախված՝ որի ձեռք բերելն ու օգտագործելը դառնում է իր առօրյա կյանքի նպատակը:

Ինչո՞ւ է հակումն առաջանում

Հակումը զարգանում է տարբեր պատճառներով: Թմրամիջոցների, ալկոհոլի և նիկոտինի դեպքում այս նյութերը (այլ կերպ կոչվում են հոգեներգործուն նյութեր) ազդում են ձեր ֆիզկական և հոգեկան զգացումների վրա։ Այս զգացումները կարող են լինել խիստ հաճելի և զարգացնեն այդ նյութերը կրկին օգտագործելու անհագուրդ ցանկություն:

Նույն կերպ, կազինոյում խաղալիս և շահելիս կարող է առաջանալ հոգեկան «վերելք», որին հետևում է կրկին փորձելու և նույն զգացումներն ունենալու խիստ մեծ ցանկություն: Սա կարող է վերածվել սովորույթի, որից հրաժարվելը դառնում է խիստ դժվար խնդիր:

Ինչ-որ բանի նկատմամբ հակում ունենալը նշանակում է, որ այդ բանը չունենալը առաջացնում է զրկանքի նշաններ կամ «լոմկա»: Զրկանքը ունենում է խիստ տհաճ ու անցանկալի դրսևորում, ուստի մարդու համար ավելի հեշտ է թվում շարունակել ստանալ այն, ինչի նկատմամբ հակում ունի, և այս ցիկլը շարունակվում է։ Հաճախ հակումը դուրս է գալիս այդ մարդու վերահսկողությունից, քանի որ նա ցանկանում ավելի ու ավելի շատ, որպեսզի բավարարի հակումը և հասնի հաճույքի զգացման։

Հակումը կառավարելու մշտական լարված վիճակն ու տանջանքները կարող են լրջորեն վնասել մարդու աշխատանքային արդյունավետությունը և փոխհարաբերությունները։ Հոգեներգործուն նյութերի չարաշահման դեպքում (օրինակ՝ թմրամիջոցներ և ալկոհոլ) հակումը կարող է ունենալ լուրջ հոգեբանական և ֆիզիկական ազդեցություններ։

Որոշ հետազոտությունների արդյունքներ վկայում են, որ հակումը ունի ժառանգական հիմքեր, սակայն միջավայրային գործոնները, օրինակ՝ հակում ունեցող ինչ-որ մեկի ազդեցության ներքո գտնվելը, նույնպես կարող են բարձրացնել ռիսկը։ Հակումը կարող է հանդիսանալ նաև դժվար խնդիրները «արգելափակելու» եղանակ։ Գործազրկությունը և աղքատությունը, սթրեսը, հուզական կամ մասնագիտական ճնշումներն ու լարվածությունը կարող են նպաստել հակման առաջացմանը:

Հակման ախտանիշները

Մարդիկ կարող են իմանալ կամ նույնիսկ չիմանալ, որ իրենց մոտ առկա է հակում: Հակումը կարող է դրսևորվել հետևյալ նշաններով՝

• ինչ-որ բանի կրկնություններ, նույնիսկ եթե այն վնաս է հասցնում ձեր կյանքին
• ինչ-որ ապրանքներ գողանալը կամ վաճառելը, որ շարունակեք ձեր հակումային վարքը
• այլ բաների նկատմամբ հետաքրքրության կորուստ
• գերգրգռվածություն, զայրույթ, բռնություն, մռալ կամ ընկճված վիճակ
• սննդի ընդունման, քնի սովորույթների կամ մարմնի կշռի ակնհայտ փոփոխություններ
• «հակման առարկայից» զրկվելիս ինքնազգացողության վատացում կամ դող:

Որոշ հոգեներգործուն նյութեր, օրինակ՝ ալկոհոլը և հոգեխթանիչները կարող են մարդկանց դարձնել անկանխատեսելի և տանել բռնությունների: Եթե դուք անհանգստացած եք ձեր կամ այլ մարդկանց անվտանգությամբ, անհապաղ զանգեք 1-03 և կանչեք շտապբուժօգնություն կամ 1-02 և դիմեք հերթապահ ոստիկանությանը:

Որտե՞ղ օգնություն գտնել

Կախվածության բուժումը սովորաբար կազմակերպվում է նարկոլոգիական ծառայությունների կողմից:

Կան նաև հասարակական կազմակերպություններ, որոնք կարող են տրամադրել խոհրդատվություն և աջակցեն ձեր հոգեկան և ֆիզիկական առողջության վերականգնմանը: