Երեկոյան սրացումը կամ օրվա ավարտի խառնաշփոթվածությունը արտահայտություններ են, որոնք նկարագրում են հոգեկան որոշ հիվանդություններով մարդկանց մոտ երեկոյան ժամերին սկսվող և երբեմն նաև գիշերը շարունակվող հոգեկան սուր խառնաշփոթվածությունը:
Երեկոյան սրացումը ավելի հաճախ հանդիպում է դեմենցիայով, այդ թվում՝ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ մարդկանց մոտ և դրսևորվում երեկոյան ժամերից սկսած հիմնական գանգատների և ախտանիշներ վատթարացմամբ և վարքագծային սուր շեղումներով: Եթե դուք խնամում եք դեմենցիայով որևէ մարդու, կարևոր է իմանալ, թե ինչպես կարելի է թեթևացնել նրա այս վիճակը:
Ի՞նչ է տեղի ունենում երեկոյան սրացման ժամանակ
Երեկոյան սրացումն իր այս անվանումը ստացել է, քանի որ սովորաբար սկսվում է արևամուտի ժամերին (անգլերեն՝ sundowning): Սա առանձին հիվանդություն չէ, այլ ախտանիշների մի խումբ, որը զարգանում է երեկոյան ժամերին և դառնում դեմենցիայով և Ալցհեյմերի հիվանդությամբ մարդկանց կյանքի մի մասը:
Երեկոյան սրացումն այս մարդկանց մոտ օրվա ավարտին առաջացնում է լրացուցիչ անհանգստության, խառնաշփոթվածության, ինչպես նաև տագնապի և անապահով լինելու զգացումների խորացում:
Նրանք դառնում են ավելի ապակողմնորոշված, ավելի պահանջող, ավելի կասկածամիտ կամ ավելի գրգռված ու ագրեսիվ: Ավելի է սրվում նրանց հուզական անկայունությունը (լաց, հանկարծակի պոռթկումներ, խնամողների կամ օգնողների նկատմամբ դիմադրության ցուցաբերում, նրանց խնդրանքների կամ ուղղորդումների անտեսում) և ավելի է խորանում հոգեկան ու մտավոր շփոթմունքը: Նրանք կարող են աննպատակ քայլել կամ անտեղի ձայնը բարձրացնել: Թուլացած ուշադրությունն էլ ավելի է սահմանափակվում:
Այս մարդիկ կարող են նաև հավատալ, որ տեսնում կամ լսում են բաներ, որոնք իրական չեն, հատկապես երբ սենյակը մութ է: Նրանք կարող են նաև առանց գիտակցելու կատարել արարքներ՝ վտանգելով իրենց և մյուսների առողջությունը:
Ի՞նչն է երեկոյան սրացման պատճառը
Երեկոյան սրացման հստակ պատճառները մինչև հիմա մնում են անհայտ: Սակայն կան գործոններ, որոնք հնարավոր է, որ նպաստում են օրվա ավարտի խառնաշփոթվածության առաջացմանը: Դրանցից են՝
- ցածր լուսավորություն, որը կարող է ազդել մարմնի (ներքին) ժամացույցի վրա
- ոչ բավարար կամ խանգարված գիշերային քուն
- հաղորդակցման և խոսքի դժվարություններ, երբ մարդը չի կարողանում բացատրել իրեն անհանգստացնող ցավի, քաղցած կամ ծարավ լինելու կամ էլ վախերի ու անհանգստությունների մասին
- միայնակության զգացում, հատկապես, եթե կողքին չի տեսնում հիմնական խնամողին
- օրվա ավարտին վրա հասնող հոգնածություն
- օրվա ընթացքում սովորական ակտիվության բացակայություն
- ստվերների շատացում
- իրականությունն անուրջներից զանազանելու դժվարություն
- որոշ հոգեմետ դեղերի չափից դուրս շատ ընդունում
- որևէ վարակի առկայություն, օրինակ՝ միզուղիների:
Երեկոյան սրացումը կարող է վատթարանալ նաև դեմենցիայով կամ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ մարդկանց սովորական օրակարգը փոփոխելիս, օրինակ, երբ նրանք հայտնվում են անծանոթ միջավայրում:
Երեկոյան սրացման կառավարումը
Որպես խնամող կամ օգնական, դուք կարող եք դիմել որոշ քայլերի, որ մեղմացնեք դեմենցիայով կամ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ մարդու մոտ օրվա ավարտին վրա հասնող սուր խանգարումները:
Ահա որոշ մեթոդներ և հնարքներ՝
- փորձեք սահմանել և պահպանել խնամյալի սնվելու, քայլելու, անկողին մտնելու և այլ գործողությունների համար որոշակի կանխատեսելի օրակարգ
- ապահովեք ցերեկային ժամերին և երեկոյան տան կամ նրա սենյակի բավարար լուսավորություն, որը կնվազեցնի ստվերների առաջացումը և մութ միջավայրում խնամյալի մոտ վրա հասնող անհանգստությունն ու տագնապը
- խնամյալի համար նախատեսեք ցերեկային բավարար լույսի պայմաններում որոշ գործեր, ինչպիսիք են կերակուրի պատրաստմանը քիչ օգնելը, ընտանեկան խաղերը, ջերմ մթնոլորտում անցկացվող և դրական լիցքեր հաղորդող թեթև քննարկումները
- վաղ առավոտյան քունը կարող է մեղմացնել երեկոյան ժամերին վրա հասնող հոգնածության զգացումը
- սահմանափակեք ցերեկային ժամերին խնամյալի ննջելը, որը կօգնի նրա գիշերային քնի կարգավորմանը
- ժամանակ առ ժամանակ ստուգեք և համոզվեք, որ խնամյալը չունի ցավեր կամ տհաճ զգացումներ, քաղց կամ ծարավ, զուգարանից օգտվելու կարիք, որոնց մասին գուցե դժվարանում է տեղեկացնել
- կոֆեինը և շաքարը կամ քաղցր սննդատեսակները տվեք միայն առավոտյան ժամերին
- գիշերները ննջասենյակում վառ թողեք լույսը, որպեսզի մեղմացնենք մութ և անծանոթ միջավայրում առաջացող աժիտացիան
- երեկոյան ժամերին փորձեք կրճատել բարձր ձայները, աղմուկը և գլխուղեղը խթանող գործերը, օրինակ՝ հեռուսատացույց դիտելը
- խնամյալի հետ նրան անծանոթ միջավայրեր այցելելիս ձեզ հետ վերցրեք նրան ծանոթ իրեր և առարկաներ, օրինակ՝ ընտանեկան լուսանկարներ, որ ստեղծեք ցանկալի ջերմ մթնոլորտ
- երեկոյան ժամերին խնամյալին կարող է օգնել ծանոթ և սիրված երաժշտությունը, հանգստացնող մեղեդին կամ ծովի ալիքների ձայնը
- զրուցեք նրա բժշկի հետ, եթե կասկածում եք խնամյալի մոտ երեկոյան սրացումը խթանող որևէ այլ հիվանդության առկայություն, օրինակ՝ միզուղիների վարակ, քնի ապնոէ և այլն:
- որոշ դեղեր, ինչպիսին է Մելատոնինը, կարող են օգնել, սակայն դրանք նաև կարող են նպաստել խնդրի առաջացմանը, ուստի զրուցեք այս թեմայով նրա բժշկի կամ հոգեկան առողջության ոլորտի մասնագետի հետ:
Հոդվածը հրապարակվել է՝ 22-04-2020
Վերջին վերանայում՝ 22-04-2024