Skip to main content

Բետա պաշարիչներ (բետա-բլոկատորներ) - Բետա պաշարիչներ

Ընդհանուր նկարագրություն

Բետա (β) պաշարիչները կամ բլոկատորները սրտանոթային տարբեր հիվանդությունների ժամանակ լայնորեն նշանակվող դեղաբանական խումբ է:

Բետա պաշարիչները, որոնք հայտնի են նաև որպես բետա ադրենապաշարիչներ, համանման ազդեցությամբ դեղաբանական դաս է կամ խումբ: Այս խմբի դեղամիջոցները պաշարում են նորէպինեֆրինի (նորադրենալին) և էպինեֆրինի (ադրենալին) կապվելը նյարդերի բետա ընկալիչների հետ: Նորէպինեֆրինը և էպինեֆրինն արտադրվում են նյարդերի, ինչպես նաև մակերիկամների կողմից և հանդես են գալիս որպես նեյրոմեդիատորներ (քիմիական նյութեր, որոնք նյարդաբջիջներն օգտագործում են, որ հաղորդակցվեն միմյանց հետ): Այս նյութերը կարող են դրսևորել տեղային ակտիվություն, որտեղ արտադրվում են կամ ընդհանուր ակտիվություն, երբ արտադրվում են արյան մեջ:

Օրգանիզմում կան ինչպես ալֆա, այնպես էլ բետա ընկալիչներ, իսկ վերջիններս իրենց հերթին լինում են երեք տեսակի, որոնք, կախված իրենց տեղադրությունից, կարգավորում են մի շարք տարբեր գործառույթներ:

  • բետա-1 (β1) ընկալիչները տեղակայված են հիմնականում սրտում, աչքերում և երիկամներում
  • բետա-2 (β2) ընկալիչներ հայտնաբերվում են թոքերում, ստամոքս-աղիքային խողովակում, լյարդում, արգանդում, արյունատար անոթներում և կմախքային մակններում
  • բետա-3 (β3) ընկալիչները տեղակայված են ճարպային բջջիջներում:

Բետա պաշարիչները գլխավորապես արգելակում են β1 և β2 ընկալիչները և այս միջոցով արգելակում նորաէպինեֆրինի և էպինեֆրինի ազդեցությունները: Արդյունքում, բետա պաշարիչները կրճատում են սրտի հաճախականությունը, նվազեցնում են արյան ճնշումը՝ լայնացնելով արյունատար անոթները, և կարող են նեղացնել թոքերի օդատար խողավակները՝ կծկելով բրոնխները շրջապատող մկանները: Բետա պաշարիչների բրոնխները նեղացնող ազդեցությունը դրսևորվում է որպես կողմնակի ազդեցություն:

Դեղեր և հավելումներ բաժնի հովանավոր

Այցելեք Յունիմեդ բժշկական կենտրոն ճշտգրիտ ախտորոշում ստանալու համար:

Օրինակներ

Որոշ բետա պաշարիչներից են՝

  • Ացետաբուլոլ
  • Ատենոլոլ
  • Բեաքսոլոլ
  • Բիսոպրոլոլ
  • Կարտեոլոլ
  • Կարվեդիլոլ
  • Էսմոլոլ
  • Լաբետալոլ
  • Մետոպրոլոլ
  • Նոդոլոլ
  • Նեբիվոլոլ
  • Պենբուտոլոլ
  • Պինդոլոլ
  • Պրոպրանոլոլ
  • Սոտալոլ
  • Տիմոլոլ
  • Տիմոլոլի աչքի լուծույթ:

Բետա պաշարիչները կարող են ազդել բետա ընկալիչների տարբեր տեսակների վրա, ուստի և՝ դրսևորել տարբերակված ազդեցություններ:

  • Ոչ ընտրողական բետա պաշարիչները (օրինակ՝ Պրոպրանոլոլ) արգելակում են β1 և β2 ընկալիչները, ուստի ազդում են սրտի, արյունատար անոթների և օդատար ուղիների վրա:
  • Ընտրողական բետա պաշարիչները (օրինակ՝ Մետոպրոլոլ) արգելակում են գլխավորապես β1 ընկալիչները, ուստի հիմնականում ազդում են սրտի վրա և գրեթե չեն ազդում բրոնխների վրա:
  • Որոշ բետա պաշարիչներ (օրինակ՝ Պինդոլոլ) դրսևորում են ներքին սիմպատոմիմետիկ ակտիվություն (ՆՍԱ), որը նշանակում է, որ դրանք կարող են կրկնել էպինեֆրինի և նորէպինեֆրինի որոշ ազդեցությունները: Մասնավորապես, այս դեղերը նվազեցնում են արյան ճնշումը և անոթների դիմադրողականությունը, սակայն չեն ազդում սրտի ռիթմի և հանգիստ վիճակում սրտային արտամղման ծավալի վրա: ՆՍԱ-ով բետա պաշարիչները կարող են նշանակվել կլինիկական այնպիսի իրավիճակներում, երբ մյուս բետա պաշարիչները հարաբերականորեն հակացուցված են, օրինակ՝ սինուսային բրադիկարդիա, սինուսային հանգույցի թուլության համախտանիշ, Ռեյնադին-նմանվող ախտանիշներ և թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն (ԹՔՕՀ):
  • Լաբետալոլը և Կարվեդիլոլն արգելակում են ինչպես բետա, այնպես էլ ալֆա-1 ընկալիչները: Ալֆա-1 ընկալիչների պաշարումը հավելյալ ներդրում է ունենում այս դեղերի կողմից արյունատար անոթները լայնացնող ազդեցության վրա:

Ցուցումներ

Բետա պաշարիչներն օգտագործվում են տարբեր հիվանդությունների բուժման մեջ, այդ թվում՝

  • սրտի ռիթմի խանգարումներ (առիթմիա)
  • բարձր արյան ճնշում (հիպերտենզիա)
  • սրտային անբավարարություն
  • կրծքահեղձուկ (ստենոկարդիա)
  • դող (տրեմոր)
  • ֆեոքրոմոցիտոմա
  • միգրենի կանխարգելում
  • հիպերտրոֆիկ սուբաորտալ սթենոզ:

Բետա պաշարիչներ կարող են նշանակվել նաև հետևյալ դեպքերում՝

  • սրտամկանի ինֆարկտից հետո նոր ինֆարկտների և մահվան կանխարգելում
  • գերակտիվ վահանաձև գեղձ (թիրեոտոքսիկոզ)
  • ակաթիսիա (նստած մնալու անկարողություն կամ անհանգստություն)
  • խուճապային խանգարում, տագնապ և ագրեսիվ վարքագիծ
  • որոշ բետա պաշարիչներ՝ գլաուկոմայով պատճառված բարձր ներակնային ճնշում:

Մի՛ փորձեք

  • Ինքնուրույն օգտագործել որևէ դեղամիջոց կամ ինքնուրույն փոխել ձեզ նշանակված դեղամիջոցները կամ դրանց դեղաչափերը:

Կողմնակի ազդեցություններ

Բետա պաշարիչները կարող են առաջացնել՝

  • փորլուծություն
  • ստամոքսի կծկանքներ
  • սրտխառնոց
  • փսխում:

Այլ կարևոր կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • մաշկի ցանավորում (էկզանթեմա)
  • մշուշոտ տեսողություն
  • ապակողմնորոշում (դիզօրիենտացիա)
  • անքնություն (ինսոմնիա)
  • մազաթափություն (ալոպեցիա)
  • ընդհանուր թուլություն
  • մկանային կծկանքներ
  • հոգնածության զգացում:

Որպես օգտակար ազդեցություն, բետա պաշարիչները դանդաղեցնում են սրտի ռիթմը և նվազեցնում արյան ճնշում, որոնք սրտային անբավարարությամբ և սրտի հաղորդականության խանգարումներով (սրտի բլոկադա) սրտային հիվանդություններով մարդկանց համար կարող են դիտարկվել որպես կողմնակի ազդեցություններ:

Բետա պաշարիչների օգտագործումը չի կարելի կտրուկ դադարեցնել, քանի որ որպես հանման ազդեցություն կարող է վատթարանալ կրծքահեղձուկի՝ ետկրծոսկրային ցավերի ընթացքը կամ զարգանալ սրտամկանի ինֆարկտ, լուրջ սրտի ռիթմի խանգարումներ կամ հանկարծամահություն:

Կենտրոնական նյարդային համակարգի վրա բետա ընկալիչների թողած ազդեցություններից են՝

  • գլխացավ
  • դեպրեսիա
  • շփոթվածություն
  • գլխապտույտ
  • գիշերային մղձավանջներ
  • ցնոքներ (հալուցինացիա):

β2 ընկալիչներն արգելակող բետա պաշարիչները կարող են ասթմայով հիվանդների մոտ առաջացնել շնչարգելություն:

Բետա պաշարիչները նաև կարող են առաջացնել ցածր կամ բարձր արյան գլյուկոզ և քողարկել դիաբետով հիվանդների մոտ արյան ցածր գլյուկոզը (հիպոգլիկեմիա):

Բետա պաշարիչների այլ լուրջ կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • տոքսիկ վերմաշկային (էպիդերմալ) նեկրոլիզ
  • Ռեյնադի երևույթ
  • համակարգային կարմիր գայլախտ (լուպուս)
  • բրոնխոսպազմ
  • ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ
  • բազմաձև էրիթեմա
  • Ստեվեն Ջոնսոնի համախտանիշ:

Փոխազդեցություններ

  • Պրոպրանոլոլի կամ Պինդոլոլի զուգակցումը Թիորիդազինի կամ Քլորպրոմազինի հետ կարող է առաջացնել ցածր արյան ճնշում (հիպոտենզիա) և սրտի ռիթմի խանգարումներ (առիթմիա), քանի որ այս դեղերն ազդում են միմյանց հեռացման վրա և կարող են բարձրացնել արյան մեջ դեղերի մակարդակները:
  • Արյան ճնշման վտանգավոր բարձրացում կարող է զարգանալ, երբ Կլոնիդինը զուգակցվի որևէ բետա պաշարիչի հետ կամ նման զուգակցումից հետո այս դեղերից մեկնումեկի ընդունումը կտրուկ դադարեցվի:
  • Ֆենոբարբիտալը և նմանատիպ դեղերը կարող են բարձրացնել Պրոպրանոլոլի կամ Մետոպրոլոլի քայքայման արագությունը, հետևաբար՝ նվազեցնել արյան մեջ այս դեղերի մակարդակները և բերել դրանց արդյունավետության նվազեցման:
  • Ասպիրինը և այլ ոչ ստերոիդ հակաբորբոքային դեղերը (օրինակ՝ Իբուպրոֆենը) պրոստոգլանդինների նվազեցման միջոցով կարող են հակազդել բետա պաշարիչների կողմից արյան ճնշման նվազեցման ազդեցությանը:
  • Բետա պաշարիչները կարող են Ինսուլին կամ արյան գլյուկոզի մակարդակը կարգավորող այլ դեղեր ընդունող դիաբետով հիվանդների մոտ երկարաձգել հիպոգլիկեմիան (ցածր արյան շաքար) և քողարկել հիպոգլիկեմիայի ախտանիշները:

Վարվեք այս կերպ

  • Տեղեկացրեք ձեր բժշկին, եթե զգում եք նրա նշանակած դեղամիջոցի հետ կապված որևէ անցանկալի կամ կողմնակի ազդեցություն:

  • Տեղեկացրեք ձեր բժշկին, եթե ցանկանում եք ընդունել որևէ այլ դեղամիջոց կամ հավելում:

Ամփոփում

Բետա պաշարիչները դեղերի դաս է, որն արգելակում է բետա-ադրեներգիկ նյութերի ազդեցությունը (էպինեֆրին և նորէպինեֆրին), որոնք հանդիսանում են ավտոնոմ նյարդային համակարգի սիմպաթիկ բաժնի առանցքային նեյրոմեդիատորներ և խթանում են սրտամկանը: Սրտի վրա սիմպաթիկ ազդեցությունն ընկճելով, բետա պաշարիչները թուլացնում են սրտի վրա սթրեսը և օգտագործվում են անկանոն սրտի ռիթմերի, ետկրծոսկրային կրծքահեղձուկային ցավերի, սրտամկանի ինֆարկտի, զարկերակային գերճնշման, միգրենային գլխացավերի, սոցիալական ֆոբիաների, տրեմորի և գլաուկոմայի բուժման մեջ:

Բետա պաշարիչների տարածված կողմնակի ազդեցություններից են սրտխառնոցը, փսխումը, որովայնային կծկանքները, փորլուծությունը և, եթե ընդունվում է 1-ին և 2-րդ տիպի դիաբետով հիվանդների կողմից, ապա նաև՝ քաշի ավելացումը: Այս խմբի դեղերի այլ կարևոր կողմնակի ազդեցություններից են աղավաղված տեսողությունը, անքնությունը, մազաթափությունը, ապակողմնորոշումը, ԿՆՀ համակարգային ազդեցությունները և լուր սրտային խնդիրները:

Բետա պաշարիչները փոխազդում են որոշ դեղերի հետ, օրինակ՝ Քլրոպրոմազին, Կլոնիդին, Ֆենոբարբիտալ, հակաբորբոքայիններ, այդ թվում՝ Ասպիրին և դիաբետի դեղեր, այդ թվում՝ Ինսուլին:

Մինչև որևէ բետա պաշիչ ընդունելը հարկավոր է մանրամասն տեղեկանալ այլ դեղերի հետ փոխազդեցության, նախազգուշացումների, հղիության և կրծքով կերակրելու ընթացքում օգտագործման մասին:

Տեղեկատվություն․

Մինչև որևէ դեղ ընդունելը հարկավոր է մանրամասն տեղեկանալ և ձեր բժշկի հետ քննարկել ցուցումների և հակացուցումների, կողմնակի ազդեցությունների, այլ դեղերի հետ փոխազդեցության, նախազգուշացումների, հղիության և կրծքով կերակրելու ընթացքում օգտագործման հարցերի մասին:

Հոդվածը հրապարակվել է՝ 10-05-2020
Վերջին վերանայում՝ 16-11-2023