Բրոնխոդիլատատորներ (բրոնխալայնիչներ, բրոնխոլիտիկներ) - Բրոնխոդիլատատորներ

Ընդհանուր նկարագրություն

Բրոնխոդիլատատորները դեղեր են, որոնք բրոնխեալ մկանները թուլացնելու միջոցով բացում (լայնացնում են) թոքերի օդուղիները (բրոնխեալ խողովակներ) և բարելավում շնչառության դժվարությամբ մարդկանց շնչառությունը:

Բրոնխոդիլատատորները նշանակվում են հետևյալ հիվանդությունների և վիճակների բուժման մեջ՝

• ասթմա
• թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն
• ալերգիկ ռեակցիաներ
• շնչարգելություն առաջացնող հարակից հիվանդություններ ու վիճակներ:

Ասթման շնչառական խնդիր է, որի պատճառը դեպի թոքեր օդի մուտքը և ելքն ապահովող օդուղիների նեղացումն է: Այս ուղիները կարող են նեղանալ լորձի կուտակումից, օդուղիները շրջապատող մկանների կծկանքից (բրոնխոսպազմ) կամ նույն ուղիների լորձաթաղանթի այտուցվածությունից: Թոքային օդուղիների նեղացումը բերում է ասթմայի նոպայի, որի նշաններից են՝

• շնչարգելություն (դժվարաշնչություն)
• խզզոցներ
• հազ
• շնչուղիների փակվածության զգացում:

Տարբերում են բրոնխոդիլատատորներ երեք հիմնական խումբ:

1. Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները բրոնխիալ օդուղիները լայնացնում են դրանք շրջապատող մկանների թուլացման միջոցով: Դրանք բետա-2 ագոնիստ դեղեր են, որոնք խթանում են օդուղիները շրջապատող հարթ մկանների բետա-2 ընկալիչները՝ բերելով դրանց թուլացման և օդուղիների բացման (լայնացման):
2. Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորները պաշարում են օդուղիների և քթային անցուղիների վրա ացետիլխոլինի ազդեցությունը: Ացետիլխոլինը քիմիական միացություն է, որը նյարդերն օգտագործում են մկանաբջիջների հետ հաղորդակցություն ստեղծելիս: Ասթմայի ժամանակ դեպի թոքեր անցնող խոլիներգիկ նյարդերը առաջացնում են օդուղիները շրջապատող մկանների խթանում և կծկանք: Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներն իրենց հակախոլիներգիկ ազդեցությամբ արգելակում են խոլիներգիկ նյարդերի ազդեցությունը՝ բերելով օդուղիների մկանների թուլացման և լայնացման:
3. Քսանթինային ածանցյալները բացում են օդուղիները՝ թուլացնելով դրանց պատի հարթ մկանները, ինչպես նաև ճնշելով խթանիչների նկատմամբ այդ ուղիների պատասխան ռեակցիան: Այս դեղերի ազդեցության մեխանիզմը մինչև վերջ պարզաբանված չէ: Դրանք կարող են լայնացնել բրոնխները՝ պաշարելով ֆոսֆոդիէսթերազային ֆերմենտների ազդեցությունը, որի արդյունքում բարձրանում է օդուղիների լայնացմանը նպաստող նյութերի քանակները:

Օրինակներ

Կարճատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորային ինհալյատորներ

• Ալբուտերոլ (AccuNeb, Proair HFA, Proventil HFA, Ventolin HFA)
• Լևալբուտերոլ (Xopenex HFA)
• ներարկային Էպինեֆրին

Երկարատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորային ասթմայի ինհալյատորներ

• Սալմետերոլ (Servant Diskus)
• Ֆորմոտերոլ (Perforomist)

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

• Իպրատրոպիում (Atrovent HFA)
• Տիոտրոպիում (Spiriva Respimat)

Քանթինային ածանցյալների օրինակներ

• Թեոֆիլին (Theo 24, Elixophyllin, Uniphyl)
• Ամինոֆիլին

Ցուցումներ

Բրոնխոդիլատատորներն օգտագործում են ասթմայի, օդուղիների ռեակտիվ հիվանդության և ֆիզիկական լարվածությամբ հարուցված ասթմայի պատճառով զարգացած բրոնխոսպազմի բուժման մեջ:

• Կարճատև ազդող բետա ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները և Իպրատրոպիումն ազդում են արագ և օգտագործվում են ասթմայի դրվագի արագ բուժման համար:
• Երկարատև ազդող բետա ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները, Տիտրոպիումը և Թեոֆիլինը նշանակվում են ամեն օր ու երկար ժամանակի ընթացքում ասթմայի նոպաները կանխարգելելու կամ ախտանիշների հաճախականությունը նվազեցնելու համար:

Կողմնակի ազդեցություններ

Բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները կախված են դեղի տեսակից (խմբից):

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

• միգրենային գլխացավեր
• ոչ միգրենային գլխացավեր
• սրտխառնոց
• ստամոքսի խանգարում
• գրիպանման նշաններ
• մրսածության նշաններ
• ականջի վարակներ (միջին օտիտ)
• բրոնխիտ
• հազ:

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

• ալերգիկ ռեակցիաներ (ցանավորում, եղնջացան, քոր)
• դյուրագրգռություն
• տրեմոր
• խզզոցներ
• ուժեղացած խորխարտադրություն
• շնչարգելություն:

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

• բրոնխոսպազմ (ասթմայի վատթարացում)
• ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ (անաֆիլաքսիա)
• կալիումի նվազեցում
• սրտի ռիթմի խանգարումներ (սրտխփոց)
• հաճախասրտություն
• արյան ճնշման բարձրացում
• հետկրծոսկրային կամ կրծքավանդակային ցավեր:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

• բերանի չորություն
• հազ
• գլխացավ
• սրտխառնոց
• գլխապտույտ
• դժվարաշնչություն:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

• մաշկացան
• մաշկի քոր
• գրիպանման ախտանիշներ
• մարսողության խանգարում
• գոտկային ցավեր
• սինուսիտ
• բրոնխիտ:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

• կյանքին սպառնացող բրոնխոսպազմ
• ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ, այդ թվում՝ սուր բրոնխոսպազմով
• շագանակագեղձի բարորակ գերաճի ախտանիշների սրացում
• նեղանկյուն գլաուկոմայի ախտանիշների սրացում:

Քսանթինների կողմնակի ազդեցությունները

Քսանթինների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

• սրտխառնոց
• փսխում
• փորլուծություն
• գլխացավեր
• գերգրգռվածություն
• ջերմության ներհոս
• սրտխփոց:

Քսանթինների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

• միզարձակություն
• անհանգստություն
• դող (տրեմոր)
• անքնություն:

Քսանթինների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

• ցնցումներ
• շոկ
• սրտային առիթմիաներ
• զարկերակային ճնշման անկում (հիպոտենզիա)
• էքսֆոլիատիվ դերմատիտ:

Փոխազդեցություններ

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

• Եռացիկլիկ հակադեպրեսանտները (օրինակ՝ Ամիտրիպտիլին) և ՄԱՕ արգելակիչները (օրինակ՝ Տրանիլցիպրոմին) չի կարելի զուգակցել բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հետ, քանի որ ուժգնանում է վերջիններիս ազդեցությունը սրտանոթային համակարգի վրա (օրինակ՝ արյան ճնշման բարձրացում կամ սրտի ռիթմի հաճախացում): Նման դեպքերում անհրաժեշտ է պահպանել առնվազն երկշաբաթյա միջակայք՝ մինչև մյուս խմբի դեղ նշանակելը:
• Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների զուգակցումն այլ խթանիչ դեղերի հետ ցանկալի չէ, քանի որ դրանք կարող են ցուցաբերել անցանկալի համակցված ազդեցություն սրտի ռիթմի և արյան ճնշման վրա, ինչպես նաև սրտի պսակային հիվանդություններով անձանց մոտ բերել կրծքահեղձուկի նոպայի (հետկրծոսկրային կամ կրծքավանդակային ցավեր):
• Բետա պաշարիչները, օրինակ՝ Պրոպրանոլոլը արգելափակում են բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների ազդեցությունը և ասթմայով պացիենտների մոտ կարող են առաջացնել բրոնխոսպազմ:
• Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները կարող են առաջացնել արյան կալիումի կրճատում (հիպոկալեմիա), ուստի կանթային միզամուղների (օրինակ՝ Ֆուրոսեմիդ) հետ զուգակցումը կարող է բարձրացնել հիպոկալեմիայի ռիսկը:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

• Այլ հակախոլիներգիկ դեղերի (օրինակ՝ Ատրոպին) հետ զուգակցելիս կարող է բարձրանալ կողմնակի ազդեցությունների հաճախականությունը:

Քսանթիններ

• Ալոպուրինոլը, Ցիմետիդինը, Ցիպրոֆլոքսացինը, Կլարիթրոմիցինը, Իտրակոնազոլը, Կետոկոնազոլը, Էրիթրոմիցինը, օրալ հակաբեղմնավորիչները, Ֆլուվոքսամինը, Էֆեդրինը և Պրոպրանոլոլը բարձրացնում են արյան մեջ Թեոֆիլինի մակարդակը և կարող են բերել վերջինիս թունավոր ազդեցությունների դրևսորման՝ սրտխառնոց, փսխում, ցնցումներ, աժիտացիա, կյանքին սպառնացող սրտի ռիթմի խանգարումներ և այլն:
• Ռիֆամպինը և Կարբամազեպինը, հակառակը, նվազեցնում են արյան մեջ Թեոֆիլինի մակարդակը (խթանում են օրգանիզմից հեռացումը)՝ թուլացնելով վերջինիս ազդեցությունը:
• Թեոֆիլինը կարող է նվազեցնել արյան մեջ Կարբամազեպինի մակարդակը և ազդեցությունը (արագացնելով վերջինիս հեռացումն օրգանիզմից):
• Թեոֆիլինը նյութափոխանակության ենթարկվում է լյարդում, ուստի այս գեղձի գործունեության խանգարման դեպքում դեղաչափը պետք է նվազեցնել: Մյուս կողմից, Թեոֆիլինը սովորաբար ավելի արագ է նյութափոխանակվում ծխողների մոտ (ինչպես ծխախոտ, այնպես էլ մարիխուանա), ուստի նման մարդկանց համար կարիք է առաջանում նշանակել այս դեղի ավելի բարձր դեղաչափեր:

Զգալիորեն կախված է բրոնխոդիլատատորի տեսակից:

Ամփոփում

Բրոնխոդիլատատորները դեղեր են, որոնք նշանակվում են ասթման, թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդությունը (ԹՔՕՀ) և ալերգիաները բուժելիս: Կողմնակի ազդեցությունները կախված են բրոնխոդիլատատորի տեսակից՝ երկարատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկներ, կարճատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկներ, հակախոլիներգիկներ և քսանթինային ածանցյալներ: