Դեղեր և հավելումներ

Բրոնխոդիլատատորներ (բրոնխալայնիչներ, բրոնխոլիտիկներ)

Ընդհանուր նկարագրություն

Բրոնխոդիլատատորները դեղեր են, որոնք բրոնխեալ մկանները թուլացնելու միջոցով բացում (լայնացնում են) թոքերի օդուղիները (բրոնխեալ խողովակներ) և բարելավում շնչառության դժվարությամբ մարդկանց շնչառությունը:

Բրոնխոդիլատատորները նշանակվում են հետևյալ հիվանդությունների և վիճակների բուժման մեջ՝

  • ասթմա
  • թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն
  • ալերգիկ ռեակցիաներ
  • շնչարգելություն առաջացնող հարակից հիվանդություններ ու վիճակներ:

Ասթման շնչառական խնդիր է, որի պատճառը դեպի թոքեր օդի մուտքը և ելքն ապահովող օդուղիների նեղացումն է: Այս ուղիները կարող են նեղանալ լորձի կուտակումից, օդուղիները շրջապատող մկանների կծկանքից (բրոնխոսպազմ) կամ նույն ուղիների լորձաթաղանթի այտուցվածությունից: Թոքային օդուղիների նեղացումը բերում է ասթմայի նոպայի, որի նշաններից են՝

  • շնչարգելություն (դժվարաշնչություն)
  • խզզոցներ
  • հազ
  • շնչուղիների փակվածության զգացում:

Տարբերում են բրոնխոդիլատատորներ երեք հիմնական խումբ:

  1. Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները բրոնխիալ օդուղիները լայնացնում են դրանք շրջապատող մկանների թուլացման միջոցով: Դրանք բետա-2 ագոնիստ դեղեր են, որոնք խթանում են օդուղիները շրջապատող հարթ մկանների բետա-2 ընկալիչները՝ բերելով դրանց թուլացման և օդուղիների բացման (լայնացման):
  2. Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորները պաշարում են օդուղիների և քթային անցուղիների վրա ացետիլխոլինի ազդեցությունը: Ացետիլխոլինը քիմիական միացություն է, որը նյարդերն օգտագործում են մկանաբջիջների հետ հաղորդակցություն ստեղծելիս: Ասթմայի ժամանակ դեպի թոքեր անցնող խոլիներգիկ նյարդերը առաջացնում են օդուղիները շրջապատող մկանների խթանում և կծկանք: Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներն իրենց հակախոլիներգիկ ազդեցությամբ արգելակում են խոլիներգիկ նյարդերի ազդեցությունը՝ բերելով օդուղիների մկանների թուլացման և լայնացման:
  3. Քսանթինային ածանցյալները բացում են օդուղիները՝ թուլացնելով դրանց պատի հարթ մկանները, ինչպես նաև ճնշելով խթանիչների նկատմամբ այդ ուղիների պատասխան ռեակցիան: Այս դեղերի ազդեցության մեխանիզմը մինչև վերջ պարզաբանված չէ: Դրանք կարող են լայնացնել բրոնխները՝ պաշարելով ֆոսֆոդիէսթերազային ֆերմենտների ազդեցությունը, որի արդյունքում բարձրանում է օդուղիների լայնացմանը նպաստող նյութերի քանակները:

Օրինակներ

Կարճատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորային ինհալյատորներ

  • Ալբուտերոլ (AccuNeb, Proair HFA, Proventil HFA, Ventolin HFA)
  • Լևալբուտերոլ (Xopenex HFA)
  • ներարկային Էպինեֆրին

Երկարատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորային ասթմայի ինհալյատորներ

  • Սալմետերոլ (Servant Diskus)
  • Ֆորմոտերոլ (Perforomist)

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

  • Իպրատրոպիում (Atrovent HFA)
  • Տիոտրոպիում (Spiriva Respimat)

Քանթինային ածանցյալների օրինակներ

  • Թեոֆիլին (Theo 24, Elixophyllin, Uniphyl)
  • Ամինոֆիլին

Ցուցումներ

Բրոնխոդիլատատորներն օգտագործում են ասթմայի, օդուղիների ռեակտիվ հիվանդության և ֆիզիկական լարվածությամբ հարուցված ասթմայի պատճառով զարգացած բրոնխոսպազմի բուժման մեջ:

  • Կարճատև ազդող բետա ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները և Իպրատրոպիումն ազդում են արագ և օգտագործվում են ասթմայի դրվագի արագ բուժման համար:
  • Երկարատև ազդող բետա ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները, Տիտրոպիումը և Թեոֆիլինը նշանակվում են ամեն օր ու երկար ժամանակի ընթացքում ասթմայի նոպաները կանխարգելելու կամ ախտանիշների հաճախականությունը նվազեցնելու համար:

Կողմնակի ազդեցություններ

Բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները կախված են դեղի տեսակից (խմբից):

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • միգրենային գլխացավեր
  • ոչ միգրենային գլխացավեր
  • սրտխառնոց
  • ստամոքսի խանգարում
  • գրիպանման նշաններ
  • մրսածության նշաններ
  • ականջի վարակներ (միջին օտիտ)
  • բրոնխիտ
  • հազ:

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • ալերգիկ ռեակցիաներ (ցանավորում, եղնջացան, քոր)
  • դյուրագրգռություն
  • տրեմոր
  • խզզոցներ
  • ուժեղացած խորխարտադրություն
  • շնչարգելություն:

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • բրոնխոսպազմ (ասթմայի վատթարացում)
  • ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ (անաֆիլաքսիա)
  • կալիումի նվազեցում
  • սրտի ռիթմի խանգարումներ (սրտխփոց)
  • հաճախասրտություն
  • արյան ճնշման բարձրացում
  • հետկրծոսկրային կամ կրծքավանդակային ցավեր:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների կողմնակի ազդեցությունները

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • բերանի չորություն
  • հազ
  • գլխացավ
  • սրտխառնոց
  • գլխապտույտ
  • դժվարաշնչություն:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • մաշկացան
  • մաշկի քոր
  • գրիպանման ախտանիշներ
  • մարսողության խանգարում
  • գոտկային ցավեր
  • սինուսիտ
  • բրոնխիտ:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • կյանքին սպառնացող բրոնխոսպազմ
  • ծանր ալերգիկ ռեակցիաներ, այդ թվում՝ սուր բրոնխոսպազմով
  • շագանակագեղձի բարորակ գերաճի ախտանիշների սրացում
  • նեղանկյուն գլաուկոմայի ախտանիշների սրացում:

Քսանթինների կողմնակի ազդեցությունները

Քսանթինների հիմնական կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • սրտխառնոց
  • փսխում
  • փորլուծություն
  • գլխացավեր
  • գերգրգռվածություն
  • ջերմության ներհոս
  • սրտխփոց:

Քսանթինների այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • միզարձակություն
  • անհանգստություն
  • դող (տրեմոր)
  • անքնություն:

Քսանթինների հնարավոր ծանր կողմնակի ազդեցություններից են՝

  • ցնցումներ
  • շոկ
  • սրտային առիթմիաներ
  • զարկերակային ճնշման անկում (հիպոտենզիա)
  • էքսֆոլիատիվ դերմատիտ:

Այլ դեղերի, հավելումների և սննդի հետ փոխազդեցություններ

Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

  • Եռացիկլիկ հակադեպրեսանտները (օրինակ՝ Ամիտրիպտիլին) և ՄԱՕ արգելակիչները (օրինակ՝ Տրանիլցիպրոմին) չի կարելի զուգակցել բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների հետ, քանի որ ուժգնանում է վերջիններիս ազդեցությունը սրտանոթային համակարգի վրա (օրինակ՝ արյան ճնշման բարձրացում կամ սրտի ռիթմի հաճախացում): Նման դեպքերում անհրաժեշտ է պահպանել առնվազն երկշաբաթյա միջակայք՝ մինչև մյուս խմբի դեղ նշանակելը:
  • Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների զուգակցումն այլ խթանիչ դեղերի հետ ցանկալի չէ, քանի որ դրանք կարող են ցուցաբերել անցանկալի համակցված ազդեցություն սրտի ռիթմի և արյան ճնշման վրա, ինչպես նաև սրտի պսակային հիվանդություններով անձանց մոտ բերել կրծքահեղձուկի նոպայի (հետկրծոսկրային կամ կրծքավանդակային ցավեր):
  • Բետա պաշարիչները, օրինակ՝ Պրոպրանոլոլը արգելափակում են բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորների ազդեցությունը և ասթմայով պացիենտների մոտ կարող են առաջացնել բրոնխոսպազմ:
  • Բետա-ադրեներգիկ բրոնխոդիլատատորները կարող են առաջացնել արյան կալիումի կրճատում (հիպոկալեմիա), ուստի կանթային միզամուղների (օրինակ՝ Ֆուրոսեմիդ) հետ զուգակցումը կարող է բարձրացնել հիպոկալեմիայի ռիսկը:

Հակախոլիներգիկ բրոնխոդիլատատորներ

  • Այլ հակախոլիներգիկ դեղերի (օրինակ՝ Ատրոպին) հետ զուգակցելիս կարող է բարձրանալ կողմնակի ազդեցությունների հաճախականությունը:

Քսանթիններ

  • Ալոպուրինոլը, Ցիմետիդինը, Ցիպրոֆլոքսացինը, Կլարիթրոմիցինը, Իտրակոնազոլը, Կետոկոնազոլը, Էրիթրոմիցինը, օրալ հակաբեղմնավորիչները, Ֆլուվոքսամինը, Էֆեդրինը և Պրոպրանոլոլը բարձրացնում են արյան մեջ Թեոֆիլինի մակարդակը և կարող են բերել վերջինիս թունավոր ազդեցությունների դրևսորման՝ սրտխառնոց, փսխում, ցնցումներ, աժիտացիա, կյանքին սպառնացող սրտի ռիթմի խանգարումներ և այլն:
  • Ռիֆամպինը և Կարբամազեպինը, հակառակը, նվազեցնում են արյան մեջ Թեոֆիլինի մակարդակը (խթանում են օրգանիզմից հեռացումը)՝ թուլացնելով վերջինիս ազդեցությունը:
  • Թեոֆիլինը կարող է նվազեցնել արյան մեջ Կարբամազեպինի մակարդակը և ազդեցությունը (արագացնելով վերջինիս հեռացումն օրգանիզմից):
  • Թեոֆիլինը նյութափոխանակության ենթարկվում է լյարդում, ուստի այս գեղձի գործունեության խանգարման դեպքում դեղաչափը պետք է նվազեցնել: Մյուս կողմից, Թեոֆիլինը սովորաբար ավելի արագ է նյութափոխանակվում ծխողների մոտ (ինչպես ծխախոտ, այնպես էլ մարիխուանա), ուստի նման մարդկանց համար կարիք է առաջանում նշանակել այս դեղի ավելի բարձր դեղաչափեր:

Հղիություն և կրծքով կերակրում

Զգալիորեն կախված է բրոնխոդիլատատորի տեսակից:

Ամփոփում

Բրոնխոդիլատատորները դեղեր են, որոնք նշանակվում են ասթման, թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդությունը (ԹՔՕՀ) և ալերգիաները բուժելիս: Կողմնակի ազդեցությունները կախված են բրոնխոդիլատատորի տեսակից՝ երկարատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկներ, կարճատև ազդեցության բետա-ադրեներգիկներ, հակախոլիներգիկներ և քսանթինային ածանցյալներ:

Մինչև դեղն ընդունելը հարկավոր է մանրամասն տեղեկանալ և ձեր բժշկի հետ քննարկել ցուցումների և հակացուցումների, կողմնակի ազդեցությունների, այլ դեղերի հետ փոխազդեցության, նախազգուշացումների, հղիության և կրծքով կերակրելու ընթացքում օգտագործման հարցերի մասին:

Հոդվածը տեղադրվել է՝ 26-08-2020 վերանայվել է՝ 13-12-2023

Հեղինակ

Հեղինակային բոլոր իրավունքները պատկանում են Մեդեքսին։

Ձեզ ներկայացված է մասնագիտական բնույթի նյութ: Հոդվածն ունի նաև ընդհանուր տեղեկատվական նշանակություն, սակայն, եթե դուք բժիշկ չեք, խիստ ցանկալի է որևէ դեղ ընդունելու վերաբերյալ որոշումներ կայացնել միայն ձեր բժշկի հետ միասին

Մեդեքս-հեղինակների մասին
Մեր կայքի հոդվածները պատրաստվում են տարբեր ոլորտների փորձառու բժիշկների և առողջապահության մասնագետների կողմից՝ օգտագործելով բժշկագիտության վերջին տվյալները և լավագույն փորձը: