Կորտիկոստերոիդներ - Կորտիկոստերոիդներ

Ընդհանուր նկարագրություն

Կորտիկոստերոիդները ստերոիդ հորմոններ են, որոնք արտադրվում են օրգանիզմում կամ ստացվում արհեստական ճանապարհով:

Կորտիկոստերոիդները կոչվում են համակարգային, եթե նշանակվում են ներքին ընդունման (օրալ) կամ ներարկման ձևով և բաշխվելով ամբողջ օրգանիզմում, դրսևորում են ընդհանուր՝ համակարգային ազդեցություն: Դրանք չեն ներառում տեղային օգտագործման կորտիկոստերոիդները, որոնք օգտագործվում են աչքերի, ականջների, քթի, մաշկի որոշ հիվանդությունների բուժման մեջ կամ ինհալացիոն եղանակով, թեև նման դեպքերում ակտիվ դեղանյութի չնչին քանակներ ներծծվում և թողնում են ընդհանուր ազդեցություն:

Բնական կորտիկոստերոիդները՝ Հիդրոկորտիզոնը (Կորտեֆ) և Կորտիզոնը արտադրվում են մակերիկամների կեղևում:

Կորտիկոստերոիդները դասակարգվում են որպես՝

• գլյուկոկորտիկորիդներ (հակաբորբոքային), որոնք ճնշում են բորբոքումը և իմունիտետը և նպաստում ճարպերի, ածխաջրերի և սպիտակուցների քայքայմանը
• միներալոկորտիկոիդներ (աղ պահպանողներ), որոնք կարգավորում են օրգանիզմի ջրաաղային հավասարակշռությունը:

Արհեստական (սինթետիկ) կորտիկոստերոիդները ունեն բնական կորտիկոստերոիդներին նմանվող ազդեցություններ և կարող են օգտագործվել այն մարդկանց կորտիկոստերոիդները փոխարինելու համար, ում մակերիկամներն անկարող են արտադրել կորտիկոստերոիդների բավարար քանակներ: Այնուամենայնիվ, դրանք հաճախ նշանակվում են փոխարինող դեղաչափը գերազանցող քանակներով, որ դրսևորեն իմունիտետն ընկճող, հակաբորբոքային կամ ջրաաղային հավասարակշռությունը փոփոխող ազդեցություններ: Սինթետիկ կորտիկոստերոիդներից են՝

• Բետամեթազոն (Ցելեստոն)
• Պրեդնիզոն (Պրեդնիզոն Ինտենսոլ)
• Պրեդնիզոլոն (Օրապրեդ, Պրելոն)
• Տրիամցինոլոն (Արիստոսպան Ինտրա-Արտիկուլյար, Արիստոսպան Ինտրոլեզիոնալ, Կենալոգ)
• Մեթիլպրեդնիզոլոն (Մեդրոլ, Դեպո-Մեդրոլ, Սոլու-Մեդրոլ)
• Դեքսամեթազոն (Դեքսամեթազոն Ինտենսոլ, ԴեքսՊակ 10 օր, ԴեքսՊակ 13 օր, ԴեքսՊակ 6 օր):

Որոշ գլյուկոկորտիկոիդներ հակաբորբոքային ազդեցությունից բացի ունեն աղը պահելու ունակություն, սակայն գլխավորապես օգտագործվում են հակաբորբոքային ազդեցությունների համար: Ֆլուդրոկորտիզոնը (Ֆլորինեֆ) սինթետիկ միներալոկորտիկոիդ է, որն ունի օրգանիզմում աղը պահելու հզոր ազդեցություն և զգալի հակաբորբոքային ազդեցություն և սովորաբար օգտագործվում է աղը պահելու ունակության համար:

Օրինակներ

Գլյուկոկորտիկոիդներից են՝

• Հիդրոկորտիզոն (Կորտեֆ)
• Կորտիզոն
• Բետամեթազոն (Ցելեստոն)
• Պրեդնիզոն (Պրեդնիզոն Ինտենսոլ)
• Պրեդնիզոլոն (Օրապրեդ, Պրելոն)
• Տրիամցինոլոն (Արիստոսպան Ինտրա-Արտիկուլյար, Արիստոսպան Ինտրոլեզիոնալ, Կենալոգ)
• Դեքսամեթազոն (Դեքսամեթազոն Ինտենսոլ, ԴեքսՊակ 10 օր, ԴեքսՊակ 13 օր, ԴեքսՊակ 6 օր):

Միներալոկորտիկոստերոիդներից է՝

• Ֆլուդրոկորտիզոն (Ֆլորինեֆ):

Ցուցումներ

Գլյուկոկորտիկոիդների դասին պատկանող գլյուկոկորտիկոիդներն օրգանիզմի համակարգերի վրա ազդում են տարբեր ուղիներով, սակայն գլխավորապես օգտագործվում են հզոր հակաբորբոքային ազդեցությունների համար և այն հիվանդությունների ժամանակ, որոնք կապված են իմունային համակարգի գործունեության հետ, օրինակ՝

• արթրիտ (օրինակ՝ ռևմատոիդ արթրիտ)
• կոլիտ (խոցային կոլիտ և Կրոնի հիվանդություն)
• ասթմա
• բրոնխիտ
• ցանով ընթացող որոշ վիճակներ
• ալերգիկ կամ բորբոքային հիվանդություններ, որոնք ներառում են քիթը և աչքերը:

Գլյուկոկորտիկոիդային կորտիկոստերոիդները օգտագործվում են համակարգային կարմիր գայլախտի, ծանր փսորիազի, լեյկոզների, լիմֆոմաների, իդիոպաթիկ թրոմբոցիտոպենիկ պուրպուրայի և աուտոիմուն հեմոլիտիկ անեմիայի բուժման մեջ: Այս կորտիկոստերոիդները նաև օգտագործվում են իմունային համակարգը ճնշելու և փոխպատվաստված օրգանի պոկումը կանխարգելելու համար:

Ֆլուդրոկորտիզոնը (Ֆլորինեֆ) ուժեղ համակարգային ներքին ընդունման միներալոկորտիկոիդային կորտիկոստերոիդ է, որն օգտագործվում է Ադիսոնի հիվանդությունը և այլ հիվանդությունների բուժման մեջ, որոնք առաջացնում են օրգանիզմից աղի կորուստ, օրինակ՝ բնածին մակերիկամային հիպերպլազիա: Թեև ԱՄՆ-ի Սննդի և դեղերի գործակալության (FDA) կողմից հավաստագրված չլինելուն, դեղամիջոցը նաև լայնորեն օգտագործվում է ցածր արյան ճնշման (հիպոտենզիա) վիճակների բուժման մեջ:

Կողմնակի ազդեցություններ

Կորտիկոստերոիդները ունեն բազմաթիվ կողմնակի ազդեցություններ՝ սկսած թեթևից մինչև ծանր: Այս անցանկալի ազդեցություններն ավելի նշանակալից են, երբ կորտիկոստերոիդները նշանակվում են բարձր դեղաչափերով կամ երկարատև ժամանակի ընթացքում:

Կորտիկոստերոիդների կողմնակի ազդեցություններից են՝

• օրգանիզմում նատրիումի (աղ) և ջրի պահում, որն առաջացնում է քաշի ավելացում կամ ոտքերի այտուցվածություն
• բարձր արյան ճնշում (հիպերտենզիա)
• կալիումի կորուստ (հիպոկալեմիա)
• գլխացավ
• մկանային թուլություն
• դեմքի փքվածություն (լուսնային դեմք)
• դեմքի մազակալում
• մաշկի հյուծում և հեշտ արյունազեղում
• վերքերի լավացման դանդաղում
• գլաուկոմա
• կատարակտ
• ստամոքսի և 12-մատնյա աղու խոցեր
• դիաբետի վերահսկման կորուստ
• անկանոն դաշտան
• «գոմեշի կուզ»՝ մեջքի վերին մասի կլորացում:

Սա ոչ ամբողջական ցանկն է:

Կորտիկոստերոիդների երկարատև օգտագործումը կարող է առաջացնել գիրություն, երեխաների մոտ աճի դանդաղում և նույնիսկ բերել ցնցումների և հոգեկան շեղումների: Զեկուցված հոգեկան խնդիրներից են՝ դեպրեսիա, էյֆորիա, անքնություն, անկայուն տրամադրություն և անձնային փոփոխություններ, երբեմն՝ փսիխոտիկ վարքաբանական շեղումներ:

Ճնշելով իմունային համակարգի գործունեությունը, կորտիկոստերոիդները կարող են բարձրացնել վարակների հաճախականությունը և նվազեցնել պատվաստանյութերի և հակաբիոտիկների ազդեցությունը:

Կորտիկոստերոիդների երկարատև օգտագործումը նաև կարող է առաջացնել օստեոպորոզ (ոսկրերի փխրունացում), որն իր հերթին բարձրացնում է կոտրվածքների ռիսկը:

Երկարատև կորտիկոստերոիդային բուժումը առաջացնում է մակերիկամների ետաճի (ատրոֆիա) և համակարգային կորտիկոստերոիդների օգտագործման դադարեցումից հետո օրգանիզմի բնական կորտիկոստերոիդի՝ Կորտիզոլի արտադրության ընկճում:

Կորտիկոստերոիդների երկարատև օգտագործման մեկ այլ հետևանք է կոնքազդրային հոդերի մակերիկամային մեռուկցումը (նեկրոզ)՝ խիստ ցավերով ուղեկցվող ծանր հիվանդություն, որը պահանջում է վիրաբուժական միջամտություն: Եթե կորտիկոստերոիդներ ստացող մարդկանց մոտ ի հայտ են գալիս ծնկան ցավեր, անհրաժեշտ է առանց հետաձգելու դիմել բժշկին:

Երկար օգտագործելուց հետո չի կարելի կորտիկոստերոիդները կտրուկ դադարեցնել, քանի որ բարձրանում է մակերիկամային (ադրենալ) կրիզի ռիսկը, երբ օրգանիզմն անկարող է արտադրել բավարար բնական Կորտիզոլ: Մակերիկամային կրիզը ընթանում է սրտխառնոցով, փսխումներով և շոկային վիճակով:

Փոխազդեցություններ

• Որոշ դեղամիջոցներ կարող են կրճատել լյարդում կորտիկոստերոիդների քայքայումը և բերել դրանց մակարդակի բարձրացման և կողմնակի ազդեցությունների ուժեղացման: Օրինակներից են՝ Տրոլեանդոմիցին (ՏԱՕ), Էրիթրոմիցին (Էրի-Տաբ, ԷրիՊեդ 200), Կլարիթրոմիցին (Բիաքսին) և Կետոկոնազոլ (Նիզորալ):
• Այլ դեղամիջոցներ, հակառակը, կարող են խթանել լյարդում կորտիկոստերոիդների քայքայումը, նվազեցնել արյան մակարդակը և թուլացնել ազդեցությունները: Օրինակներից են՝ Ֆենոբարբիտալ, Էֆերդրին, Ֆենիտոին (Դիլանտին) և Ռիֆամպին (Ռիֆադին, Դիմակտան): Նման զուգակցումների ժամանակ առաջանում է կորտիկոստերոիդների դեղաչափերի բարձրացման անհրաժեշտություն:
• Էստրոգենները կարող են բարձրացնել կորտիկոստերոիդների ազդեցությունները, հավանաբար, լյարդում վերջինիս քայքայումը դանդաղեցնելու միջոցով:
• Կորտիկոստերոիդները կարող են տարաբնույթ փոխազդեցություն դրսևորել Վարֆարինի (Կումադին) հետ, ուստի այս երկու դեղամիջոցները զուգակցող մարդիկ պետք է ավելի մեծ հսկողություն սահմանեն մակարդելիության ցուցանիշների փոփոխությունների վրա:
• Կորտիկոստերոիդների զուգակցումը արյան կալիումի մակարդակը նվազեցնող դեղամիջոցների հետ (օրինակ՝ միզամուղներ, Ամֆոտերիցին B) կարող են բերել ցածր արյան կալիումի (հիպոկալեմիա) և բարձրացնել սրտային անբավարարության ռիսկը:
• Հակախոլինէսթերազային դեղամիջոցները (օրինակ՝ Ֆիզոստիգմին) կորտիկոստերոիդների հետ զուգակցելիս միասթենիայաով (myasthenia gravis) որոշ մարդկանց մոտ կարող են առաջացնել ծանր թուլություն:
• Կորտիկոստերոիդները կարող են բարձրացնել արյան գլյուկոզը, ուստի անհրաժեշտ է արյան գլյուկոզը պահել խիստ հսկողության ներքո և բարձրացնել դիաբետի դեղերի դեղաչափերը:
• Խոլեսթիրամինը կարող է կրճատել ստամոքսում ներքին ընդունման (օրալ) կորտիկոստերոիդների ներծծումը և նվազեցնել արյան մեջ կորտիկոստերոիդների մակարդակը:

Ամփոփում

Բերանային (օրալ) և ներարկման համակարգային կորտիկոստերոիդները ստերոիդ հորմոններ են, որոնք նշանակվում են որոշ հիվանդությունների հիմքում ընկած բորբոքումը նվազեցնելու համար՝ արթրիտներ, խոցային կոլիտ, Կրոնի հիվանդություն, ասթմա, բրոնխիտ, որոշ մաշկացաներ, քթի և աչքերի ալերգիկ և բորբոքային հիվանդություններ և այլն:

Համակարգային կորտիկոստերոիդների օրինակներից են՝ Հիդրոկորտիզոն (Կորտեֆ), Կորտիզոն, Պրեդնիզոն, Պրեդնիզոլոն (Օրապրեդ, Պրելոն) և Մեթիլպրեդնիզոլոն (Մեդրոլ, Դեպո-Մեդրոլ, Սոլու-Մեդրոլ):

Համակարգային կորտիկոստերոիդների որոշ կողմնակի ազդեցություններից են՝ ոտքերի այտուց, բարձր արյան ճնշում (հիպերտենզիա), գլխացավ, հեշտ արյունազեղումներ, դեմքի մազակալում, դիաբետ, կաատարակտ և դեմքի փքվածություն: