Արդյո՞ք դուք ավելի ու ավելի մեծ ժամանակ եք ծախսում սոցիալական կայքերի ժապավենը թերթելու և այլ մարդկանց գրառումները, նկարները կամ հոլավակները դիտելու վրա: Եթե այո, ուրեմն դուք սոցիալական մեդիայի միակ «զոհը» չեք:
Պյուի հետազոտական կենտրոնի հրապարակած տվյալների համաձայն ԱՄՆ-ում սոցիալական մեդիայից օգտվող չափահաս մարդկանց չափաբաժինը 2005թ. 5%-ից հասել է 2018թ. 69%-ի, ընդ որում, նրանց 90%-ը 18-29 տարեկան երիտասարդներ են:
Digital 2020 զեկույցի համաձայն, ամբողջ աշխարհում 4,5 միլիարդ մարդ օգտվում է ինտերնետից, որից 3,8 միլիարդը՝ սոցիալական ցանցերից: Սա նշանակում է, որ աշխարհի բնակչության գրեթե 60%-ն արդեն «առցանց է», և եթե այս միտումը շարունակվի, ապա 2020թ. կեսերին նրանց գրեթե կեսը կօգտվի սոցիալական մեդիայից: Ինտերնետից միջին օգտվող անձն ամեն օր համացանցում ծախսում է 6 ժամ 43 րոպե: Ընդ որում, ֆեյսբուքը մնում է թիվ մեկ սոցիալական մեդիա հարթակը:
Եվ այս ցուցանիշներն անշեղորեն աճում են ամեն տարի՝ պայմանավորված աշխարհով մեկ սմարթֆոնների և շարժական ինտերնետի տարածմամբ: Կարծում ենք, մոտավորապես նույն պատկերը Հայաստանում է:
Սոցիալական մեդիան և քնի խանգարումները
Այնուամենայնիվ, սոցիալական մեդիայի օգտագործումն ունի առողջության հետ կապված բացասական հետևանքներ:
Օրինակ, ապացուցված է, որ սոցիալական մեդիայի օգտագործումը կապված է քնի կարևոր խանգարումների հետ, ընդ որում, այն ոչ միայն կրճատում է քնի տևողությունը (գիշերային քնի ժամեր), այլև՝ վատթարացնում քնի որակը: ԱՄՆ Քնի ազգային հիմնադրամը զեկուցում է, որ ԱՄՆ բնակչության գրեթե կեսը չի հետևում 7-9 ժամ գիշերային քնի խորհրդին:
Սոցիալական մեդիայից օգտվելը սովորաբար ենթադրում է սմարտֆոնի կամ այլ տեխնիկայի էկրանի ինտերակտիվ օգտագործում, որը կարող է ավելի մեծ ազդեցություն թողնել քնի խանգարման վրա, քան ավելի «պասիվ» ձևերը, օրինակ՝ հեռուստացույց դիտելը:
Այլ մեխանիզմների հետ մեկտեղ, սոցիալական մեդիայի օգտագործումը կարող է ոչ միայն ուղղակիորեն ազդել քնի վրա՝ կրճատելով գիշերային քնին հատկացվող ժամանակը, այլև անուղղակիորեն խանգարել քնին, քանի որ նպաստում է մարդու հուզական, ճանաչողական և (կամ) հոգեբանական դրդմանը, հետևաբար՝ չի թողնում, որ ուղեղը հանգստանա և պատրաստվի քուն մտնելուն:
Մեկ այլ հետազոտությամբ պարզվել է, որ օրական ավելի քան 2 ժամ սոցիալական մեդիային տրամադրելը մինչև 30 րոպե ծախսելու հետ համեմատած գրեթե 2 անգամ բարձրացնում է քնի խանգարման հավանականությունը, ընդ որում՝ վատաթարացնելով ինչպես քնի որակը, այնպես էլ քուն մտնելը (որը բերում է անքնության):
Թող զարմանալի չթվա, սակայն սոցիալական մեդիայից «կախվածությունը» խաթարում է նորմալ քունը՝ անկախ օգտագործման ժամի: Եվ միայն անկողնում սմարտֆոնի կամ պլանշետի օգտագործումը չէ, որ կարող է ձեր քունը դարձնել անբավարար և այս առումով ցերեկային ժամերին սոցիալական ցանցերից երկարատև օգտվելը նույնպես անվտանգ չէ:
Այնուամենայնիվ, առավել կարևոր է գիշերային քնից առաջ սոցիալական մեդիա կայքերից օգտվելու՝ քնին պատճառած վնասները, քանի որ՝
- սոցիալական մեդիայի օգտագործումը կարող է հետաձգել անկողին մտնելը և կրճատել գիշերային քնին հատկացված ժամանակահատվածը
- հոգեկան ակտիվությունը կարող է քողարկել կամ խանգարել քուն մտնելը
- սմարտֆոնի, պլանշետի կամ լափթոփի էկրանի լույսն ու անընդհատ «քլիք» անելն իրենց հերթին կարող են հետաձգել քուն մտնելու սկիզբը:
Մոտ երկու տարի առաջ ԱՄՆ-ում անցկացված մեծածավալ մի հետազոտությամբ (մասնակցել են 19-32 տարեկան 1763 երիտասարդներ և երիտասարդ չափահասներ) պարզվել է, որ գիշերային քնից առաջ նույնիսկ մոտ 30 րոպե սոցիալական մեդիային տրամադրելը կապված է քնի խանգարման առնվազն 1,5 անգամյա բարձրացած հավանականության հետ:
Ի՞նչ հետևանքներ կարող է առաջացնել խանգարված քունը
Երբ դուք քնած եք, ձեր աչքերը փակ են, ձեր մկանների մեծ մասը՝ թուլացած և ձեր գիտակցությունը՝ մասամբ «անջատված»: Քնած վիճակում ձեր ուղեղն անցնում է որոշակի ցիկլեր (գիշերվա ընթացքում՝ 4-6 անգամ), որոնք կազմված են միմյանց փոխարինող արագ և դանդաղ փուլերից։ Ձեր ուղեղը և մարմինը հանգստանում են գլխավորապես դանդաղ քնի փուլում, երբ գրանցվում է նաև անոթազարկի դանդաղում, արյան ճնշման նվազում և նյութափոխանակության դանդաղում։ Իսկ երազներ տեսնում եք քնի արագ փուլի շրջանում։
Ձեր օրգանիզմի «ներքին մեխանիզմները» հսկում և կարգավորում են, թե դուք երբ քնեք և երբ արթուն մնաք: Երբ այս մեխանիզմները խափանվում են, օրինակ՝ սոցիալական մեդիայի գերօգտագործման, գիշերային հերթապահության կամ այլ պատճառներով, առաջ են գալիս քնի խանգարումներ:
Քնի խանգարումը մի վիճակ է, երբ դուք գիշերները չեք կարողնում նորմալ քնել (քուն մտնել կամ քունը պահպանել), ձեր ուղեղը և մարմինը չեն հանգստանում, որն էլ անդրադառնում է ձեր ցերեկային առօրյա կյանքի վրա՝ առաջացնելով քնկոտություն, հոգնածություն, մտավոր և ֆիզիկական գործունեության թուլացում, ուշադրությունը կենտրոնացնելու թուլացում և այլն։
Ամփոփում. հոգ տարեք ձեր քունն առողջ դարձնելու համար
Առողջ քունն այնքան կարևոր է, որքան կանոնավար ֆիզիկական ակտիվությունը, առողջ սննդակարգը և առողջության պահպանման մյուս բաղադրիչները:
Բավարար քնի բացակայությունը կարող է լրջորեն ազդել ձեր առողջության վրա: Մտավոր նորմալ գործունեությունը խաթարելուց բացի, քնի պակասը կարող է առաջացնել նաև տարբեր «մարմնական» խնդիրներ, այդ թվում բարձրացնել այնպիսի լուրջ հիվանդությունների զարգացման հավանականությունը, ինչպիսիք են սրտի իշեմիկ հիվանդությունը, արյան բարձր ճնշումը (հիպերտենզիա) կամ շաքարախտը (դիաբետ): Քնի մշտական պակասը կարող է դառնալ նաև վաղաժամ մահվան բերող անբարենպաստ գործոններից մեկը:
Մարդիկ, ովքեր քնի մշտական պակաս ունեն, ավելի մեծ հավանականությամբ են դառնում ճանապարհատրանսպորտային և այլ պատահարների կամ զոհ կամ մեղավոր: Նման մարդիկ հաստատ չեն փայլում իրենց աշխատանքային արդյունավետությամբ:
Եթե դուք կարծում եք, որ ձեր քունը խանգարված է, զրուցեք այդ մասին ձեր բժշկի հետ:
Իմացե՛ք ավելին առողջ քնի 10 հմտությունների մասին:
Հոդվածը հրապարակվել է՝ 24-05-2020
Վերջին վերանայում՝ 27-12-2023