Հակասոցիալական անձնային խանգարում (սոցիոպաթիա)

4 րոպե

Հակասոցիալական անձնային խանգարմամբ (ՀԱԽ) մարդիկ հակված են սոցիալական նորմերի անտեսմանը և օրենքների արհամարհմանը կամ այլ մարդկանց իրավունքների ոտնահարմանը:

Նրանք կարող են սուտ խոսել, իրենց պահել ագրեսիվ կամ դրսևորել ապօրինի վարքագծեր, ինչպիսիք են գողությունը, ապօրինի թմրամիջոցների օգտագործումը և բռնարարքները:

ՀԱԽ-ով մարդիկ շրջապատի կողմից հաճախ որակվում են որպես ամոթի կամ մեղքի, իրենց դրսևորած վարքի կամ գործողությունների համար զղջման զգացողություններից զուրկ անհատներ: Նրանց երբեմն անվանում են սոցիոպաթներ կամ փսիխոպաթներ:

ՀԱԽ-ն անձնային խանգարումների տեսակներից մեկն է:

Իմացե՛ք ավելին անձնային խանգարումների մասին:

Հակասոցիալական անձնային խանգարման ախտանիշները

ՀԱԽ-ով որոշ մարդիկ խելացի, հաջողությունների հասած և հմայիչ են, սակայն շահագործում են ուրիշներին իրենց անձնական շահի համար: Մյուսները չեն կարողանում պահպանել իրենց աշխատանքը կամ ընտանիքը և հայտնվում են կալանավայրերում կամ ապօրինի թմրամիջոցներից կամ ալկոհոլից կախվածության բուժման հաստատություններում: Ընդհանուր առմամբ, այս մարդիկ ի վիճակի չեն պահպանելու այլ մարդկանց հետ պատշաճ փոխհարաբերություններ:

ՀԱԽ-ով-ով մարդիկ կարող են՝

• անտեսել կամ ոտնահարել օրենքը և դրսևորել օրինազանց կամ կարգազանց վարքագիծ
• ստել և խաբել այլ մարդկանց
• դրսևորել իմպուլսիվ վարքագիծ և նախապես չպլանավորել որևէ գործ
• հաճախակի ներգրավվել կռիվների ու վիճաբանությունների մեջ և դրսևորել ագրեսիվ պահվածք
• չհարգել կամ անտեսել իրենց սեփական և մյուսների անվտանգությունը
• լինել անպատասխանատու և ոչ վստահելի
• չզղջալ և չանհանգստանալ, թե ում են վիրավորել, ում վստահությունը չարաշահել կամ ումից են գողություն կատարել:

Որոշ մարդիկ կարող են այս վարքագծերը դրսևորել եզակի դեպքերում և սովորել, թե ինչպես հաղթահարել նման վիճակը՝ առանց ՀԱԽ ունենալու: Հակառակ սրան, անձնային խանգարումը բնորոշվում է մարդու մտածողության, վարքագծերի և հույզերի տևական շեղումներով, որոնք անհարմարություն են պատճառում ինչպես տվյալ անձին, այնպես էլ շրջապատի մարդկանց և բերում են անգամ առօրյա կյանքի և փոխհարաբերությունների խորը խանգարման: ՀԱԽ-ով մարդիկ դժվարությամբ են փոխում իրենց վարքագիծը կամ հարմարվում տարբեր իրավիճակներին: Նրանք ունեն ծայրահեղ մտքեր և վարքագծեր, որոնք ստիպում են նրանց գործել և կատարել հակասոցիալական արարքներ կամ գործողություններ՝ մասամբ կամ լիարժեք կորցնելով իրենց առօրյա կյանքի նկատմամբ վերահսկողությունը:

ՀԱԽ ունեցող մարդկանց շրջանում բարձր է նաև զուգակցող այլ հոգեկան հիվանդությունների տարածվածությունը, ինչպիսիք են տագնապային խանգարումները կամ դեպրեսիան: Նրանք նաև կարող են չարաշահել ալկոհոլ կամ ապօրինի թմրամիջոցներ։

Հակասոցիալական անձնային խանգարման պատճառները

Այս հիվանդության պատճառը լիարժեք պարզաբանված չէ: ՀԱԽ ունեցող որոշ մարդկանց ընտանիքներում ավելի հաճախ են գրանցվում անձնային խանգարումներ: Այլ մարդկանց ընտանիքում կարող է տեղ գտած լինել բռնությունը կամ քրեածին նիստուկացը: Մյուսները կարող են մանկական տարիքում բռնության կամ տրավմայի զոհ եղած լինել, ինչպես նաև մեծանալ անտարբերության կամ կարգուկանոնն արհամարհող ընտանիքներում: Այնուամենայնիվ, ՀԱԽ ունեցող որոշ մարդիկ կարող են լինել նորմալ և երջանիկ ընտանիքի անդամներ:

Ինչպե՞ս է հակասոցիալական անձնային խանգարումն ախտորոշվում

ՀԱԽ-ը կարող է ախտորոշվել միայն չափահաս մարդու, այլ ոչ թե երեխայի մոտ: Ախտորոշումը դրվում է հոգեբույժի կամ կլինիկական հոգեթեևապևտի կողմից, ովքեր տվյալ մարդուն զննում և նրա հոգեկան վիճակը գնահատում են որոշակի ժամանակաշրջանի ընթացքում:

Հիվանդությունների միջազգային 10-րդ դասակարգչի համաձայն ՀԱԽ-ը սովորաբար բնութագրվում է վարքի և սոցիալական նորմերի խիստ անհամապատասխանությամբ՝ հիմնվելով հետևյալ չափանիշների վրա՝

• անտարբերություն ուրիշների զգացմունքների նկատմամբ
• անպատասխանատվության կոպիտ և կայուն դիրքորոշում և արհամարհանք սոցիալական նորմերի և պարտականությունների նկատմամբ
• փոխհարաբերություններ պահպանելու անընդունակություն
• անհաջողությունը հաղթահարելու ցածր ընդունակություն, ինչպես նաև ագրեսիան՝ ներառյալ բռնությունը զսպելու ցածր շեմ
• մեղքի զգացում ունենալու անընդունակություն, ինչպես նաև կյանքի փորձից դասեր քաղելու ունակության բացակայություն
• ուրիշներին մեղադրելու և սեփական վարքը արդարացնելու արտահայտված հակում
• որպես լրացուցիչ հատկանիշ՝ անընդհատ գրգռվածություն։

Ամերիկյան DSM-4-ի չափորոշիչներով ՀԱԽ-ն ախտորոշվում է 18 տարեկանից սկսած՝ մի շարք հատկանիշների հիման վրա, որոնցից 4-ը բավարար է ախտորոշման համար՝

• երկարատև «աշխատանքային վարքում» մնալու անընդունակություն
• սոցիալական նորմերի, օրենքների նկատմամբ հարգանքի և պահպանման բացակայություն (ուրիշի սեփականության ոչնչացում, գողություններ, անօրինական բիզնես և այլն)
• գրգռվածություն և ագրեսիվություն (հաճախակի կռիվներ՝ ֆիզիկական ուժի գործադրմամբ)
• ֆինանսական պարտավորությունների անընդհատ ձախողում
• սեփական կյանքի կազմակերպման բացակայություն (երբեմն միտում ունեն գնալու ինչ-որ տեղ՝ իրենք էլ չիմանալով որտեղ)
• ստախոսություն և հաճախ իրենց մասին կեղծ տեղեկությունների հաղորդում
• արհամարհական վերաբերմունք այլ մարդկանց՝ ներառյալ մոտիկների անվտանգության նկատմամբ։

Հակասոցիալական անձնային խանգարմամբ չափահասների մոտ սովորաբար վարքագծային խանգարումներն ի հայտ են գալիս մինչև 15 տարեկան հասակը: Այդ նշաններից են՝

• մարդկանց և կենդանիների նկատմամբ ագրեսիա
• սեփականության վնասում
• ստախոսություն և խաբելու հակում
• գողություններ
• կարգուկանոնի լուրջ խախտումներ:

Հակասոցիալական անձնային խանգարման բուժումը

ՀԱԽ-ի բուժման հիմնական տարբերակը երկարատև հոգեբանական բուժումն է, որի արդյունավետության մասին տվյալները, ցավոք, աղքատ են: Այս հիվանդության բուժման համար որևէ հատուկ դեղամիջոց գոյություն չունի, սակայն բժիշկը կարող է նշանակել որոշ դեղեր` ուղղված տագնապի, դեպրեսիայի կամ ագրեսիվության նշանների վերահսկմանը: