Թոքերի օդափոխություն - Բուժում

Թոքերի արհեստական օդափոխությունը (ԹԱՕ) բուժման մեթոդ է, որն օգնում կամ փրկում է ինքնուրույն շնչառության խիստ դժվարությամբ կամ​ անհնարինությամբ մարդկանց, որպեսզի ժամանակավորապես ապահովվի նրանց թոքային օդափոխությունը:

Ըստ էության, ԹԱՕ-ն օդի մեխանիկական ներփչումն է չշնչող կամ ծանր շնչառական անբավարարությամբ անձի թոքերի մեջ: ԹԱՕ-ն կարող է իրականացվել նաև թթվածնող հարստացված օդով:

Ինչո՞ւ է կատարվում ԹԱՕ

Շնչառությունը օրգանիզմի կողմից թթվածին ստանալու և ածխաթթու գազից ազատվելու կենսական գործառույթ է: Առողջ մարդու մոտ թոքերը կատարում են այս գործառույթը՝ լայնանալիս օդը ներքաշելով մինչև ալվելոլներ (ներշնչում) և կծկվելիս օդն արտամղելով հակառակ ուղղությամբ (արտաշնչում): Իրականում թոքերը չեն կարող ինքնուրույն լայնանալ և փոքրանալ, այլ պարզապես պասիվ ձևով հետևում են կրծքավանդակի շնչառական շարժումներին: Սա կոչվում է արտաքին շնչառություն:

Թոքում կան միլիոնավոր փոքր օդապարկեր՝ ալվելոներ, որոնց պատով էլ տեղի է ունենում օդի և արյան միջև գազափոխանակությունը, երբ ներշնչված օդի թթվածինը մուտք է գործում արյան հուն և հակառակ ուղղությամբ արյունից դեպի արտաշնչման ենթակա օդ է դուրս գալի ածխաթթու գազ:

Թոքերից ստացած թթվածնով հարուստ (և ածխաթթու գազից աղքատ) զարկերակային արյունը սրտի կծկումների միջոցով արտամղվում է դեպի մեր բոլոր օրգաններ ու հյուսվածքներ և հակառակ ուղղությամբ թոքեր է վերադառնում ածխաթթու գազով հարուստ (և թթվածնից աղքատ) երակային արյուն: Հյուսվածքները արյունից ստանում են իրենց անհրաժեշտ թթվածինը և տալիս ածխաթթու գազ: Սա կոչվում է հյուսվածքային շնչառություն և ընթանում է մազանոթների պատի միջոցով:

Կան տարբեր հիվանդություններ և վիճակներ, որոնց դեպքում արտաքին շնչառությունը խիստ տուժում է, և թոքերը չեն կարողանում նորմալ կատարել իրենց վերոնշյալ գործառույթը: ԹԱԳ-ի անհրաժեշտությունը ծագում է, երբ՝

• անձը կարիք ունի օժանդակող շնչառությոն
• անձը չի շնչում և կարիք ունի ժամանակավոր՝ «արհեստական» շնչառության:

Նման դեպքերում իրականացվում է ԹԱՕ որ՝

• մեղմանա շնչառական դիսթրեսը
• նվազեցվի շնչառական աշխատանքը
• բարելավվի գազափոխանակությունը (թթվածին/ածխաթթու գազ)
• վերականգնվելու համար ժամանակ տրվի թոքերին
• վերականգնվելու համար ժամանակ տրվի շնչառական մկաններին
• հանգստանալու և վերականգնվելու համար ժամանակ տրվի պացիենտին:

ԹԱՕ տևողությունը կախված է շնչառության խանգարման ծանրությունից: Այն պետք է շարունակել մինչև, ինքնուրույն շնչառության վերականգնվելը (կամ կենսաբանական մահվան ակնհայտ նշանների ի հայտ գալը)։

Ե՞րբ է կատարվում ԹԱՕ

ԹԱՕ նախաձեռնելու ցուցումներն են՝

• ոչ նորմալ հազվադեպացած շնչառություն (բրադիպնոե)
• շնչառության ընդհատում (ապնոե)
• ոչ նորմալ հաճախացած շնչառություն (տախիպնոե)
• անբավարար գազափոխանակություն
• շնչառական մկանների թուլություն:

Ո՞վ կարող է ԹԱՕ կարիք ունենալ

ԹԱՕ-ն հիվանդանոցում ծայրահեղ ծանր վիճակում գտնվող սուր շնչառական դիսթրես կամ անբավարարություն ունեցող մարդկանց կենսունակությունն օժանդակող բուժում է: Այն կարող է կյանք փրկող նշանակություն ստանալ անհետաձգելի բուժօնգություն պահանջող բազմաթիվ հիվանդությունների ու վիճակների կամ դրանց ծայրահեղ ծանր ընթացի ժամանակ, օրինակ՝

• սուր սրտային հիվանդություններ
• թոքերի սուր վնասվածք
• ծանր հիպոտենզիա (ցածր արյան ճնշում)
• կոմա
• սեպսիս և բազմաօրգանային անբավարարություն
• նյարդամկանային հիվանդություններ
• թոքաբորբ
• սուր ասթմա
• թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդություն (ԹՔՕՀ)
• սուր (չափահասների) շնչառական դիսթրես համախտանիշ (ՍՇԴՀ)
• թոքերի բակտերիալ բորբոքում (բակտերիալ թոքաբորբ)
• շնչառական համակարգի վիրուսային վարակներ, ինչպիսիք են սուր ծանր շնչառական համախտանիշը (SARS) կամ COVID-19-ը:

Կարճատև ԹԱՕ-ն հնարավոր է դարձնում նաև կատարելու ընդհանուր անզգայացմամբ վիրահատական միջամտություններ:

Ինչպե՞ս է կատարվում ԹԱՕ

ԹԱՕ-ն կարող է իրականացվել ինվազիվ և ոչ ինվազիվ մեթոդներով:

Ինվազիվ ԹԱՕ-ն կատարվում է հիվանդանոցների անհետաձգելի բուժօգնության կամ վերակենդանացման բաժանմունքներում հետևյալ երկու տարբերակներից մեկնումեկով՝

• էնդոտրախեալ (ներշնչափողային) ինտուբացիա, երբ օդատար ճկուն, սակայն՝ պինդ պատերով խողովակը պացիենտի քթով կամ բերանով ներմուծվում և տեղադրվում է շնչափողի մեջ
• տրախեոստոմիա, երբ խողովակը շնչափող է ներմուծվում արտաքինից կոկորդի վրա բացված անցքով:

Թոքերի կայուն և վերահսկելի օդափոխանակություն ապահովելուց բացի ԹԱՕ-ն ունի այլ օգուտներ ևս, այդ թվում՝

• թույլ է տալիս անցկացնել բրոնխոսկոպիա
• թույլ է տալիս իրականացնել ասպիրացիա՝ օդատար ուղիներում կուտակված պարունակության ներծծում
• թույլ է տալիս որոշ աերոզոլային դեղեր ուղղակիորեն ներմուծել օդատար ուղիներ կամ թոքեր
• թույլ է տարլիս իրականացնել վիրաբուժական մեծ միջամտություններ:

Ոչ ինվազիվ կամ օժանդակող գազափոխանակությունը կարող է կազմակերպվել տանը կամ հիվանդանոցում: Այն լինում է 3 տեսակի՝

• շարունակական դրական օդուղիների ճնշում (CPAP)՝ մշտական և կայուն օդի ճնշում
• ինքնակարգավորվող (հարմարվող) դրական դրական օդուղիների ճնշում (APAP)՝ շնչառության բնույթից կախված օդի ճնշման փոփոխում
• երկմակարդակ դրական օդուղիների ճնշում (BiPAP)՝ օդի ներմղման և արտամղման տարբեր ճնշումներ: