Խոզուկ (էնդեմիկ պարոտիտ)

Խոզուկը վարակիչ վիրուսային հիվանդություն է, որն ավելի հաճախ հանդիպում է 5-15 տարեկան երեխաների մոտ:

Ներկայում խոզուկը Հայաստանում հազվադեպ հանդիպող վարակ է, քանի որ ներառված է պատվաստումների ազգային ծրագրում:

Խոզուկի բնորոշ նշանը դեմքի կողմնային շրջաններում՝ ականջներից ներքև ցավոտ այտուցվածության առաջացումն է, որը պատճառվում է հարականջային թքագեղձերի բորբոքային այտուցով: Խոզուկի մյուս անվանումն է «համաճարակային (էնդեմիկ) պարոտիտ» («պարոտիտը» թարգմանվում է որպես թքագեղձի բորբոքում):

Խոզուկի մյուս տարածված նշաններից են գլխացավերը, հոդացավերը և բարձր ջերմությունը:

Խոզուկի հարուցիչը

Խոզուկը հարուցվում է նույնանուն վիրուսով, որը պատկանում է «պարամիքսովիրուսների» ընտանիքին: Վարակի աղբյուր է հանդիսանում խոզուկով հիվանդ մարդը, իսկ վիրուսը տարածվում և առողջին փոխանցվում է օդակաթիլային ճանապարհով՝ հազալիս կամ փռշտալիս: Պարամիքսովիրուսներն ավելի տարածված են երեխաների շրջանում:

Վարակվելիս խոզուկի վիրուսը շնչառական ուղիներից (քիթ, բերան և ըմպան) տեղափոխվում է դեպի հարականջային թքագեղձեր, որտեղ էլ սկսում է բազմանալ՝ առաջացնելով այս գեղձերի բորբոքում և այտուց:

Հազվադեպ խոզուկի վիրուսը կարող է արյան միջոցով մուտք գործել ողնուղեղային հեղուկ և այնտեղից տարածվել այլ շրջաններ՝ գլխուղեղ, ենթաստամոքսային գեղձ, տղաների կամ տղամարդկանց մոտ՝ ամորձիներ, աղջիկների կամ կանանց մոտ՝ ձվարաններ:

Խոզուկի ախտանիշները

Խոզուկի գանգատները և նշանները սովորաբար զարգանում են վարակվելուց 14-25 օր անց (միջինը՝ 17 օր): Այս շրջանը կոչվում է «ինկուբացիայի» կամ «գաղտնի» շրջան:

Խոզուկի բնորոշ նշանը հարականջային գեղձերի այտուցն է: Սովորաբար ախտահարվում են զույգ թքագեղձերը, թեև կարող են հանդիպել միայն մեկ թքագեղձի ախտահարմամբ դեպքեր: Այտուցված թքագեղձերը դառնում են ցավոտ ու լարված՝ խանգարելով և նաև ցավոտ դարձնելով սնունդը, հեղուկները կամ թուքը կուլ տալը:

Խոզուկի մյուս նշաններից են՝

• ընդհանուր ինքնազգացողության վատթարացում
• մարմնի բարձր ջերմաստիճան
• սնունդը ծամելիս առաջացող ցավեր կամ անհարմարության զգացում (դիսկոմֆորտ)
• գլխացավեր
• հոդացավեր
• ընդհանուր թուլության և հոգնածության զգացում
• բերանի չորություն
• որովայնի մեղմ ցավեր
• ախորժակի անկում:

Երեխաների մեկ երրորդի մոտ գանգատները կարող են լինել թույլ արտահայտված և չանհանգստացնող:

Հարականջային թքագեղձերի այտուցը մեղմանում է մեկ շաբաթվա ընթացքում: Տղա երեխաների մոտ հազվադեպ, իսկ չափահաս տղամարդկանց մոտ՝ ավելի հաճախ խոզուկը կարող է ախտահարել նաև ամորձիները: Նման դեպքերում նկատվում է ամորձիների մեղմ այտուց և ցավոտություն:

Խոզուկի բուժումը

Խոզուկի վիրուսի դեմ որևէ հակավիրուսային դեղ գոյություն չունի և բուժումն ավելի շուտ ուղղված է ախտանիշների մեղմացմանը՝ մինչև օրգանիզմի իմունային համակարգը կկարողանա օրգանիզմը վիրուսից «մաքրել»:

Խոզուկի ժամանակ խորհուրդ է տրվում՝

• ապահովել անկողնային հանգիստ պայմաններ, մինչև հիվանդության ընթացքը կմեղմանա
• ցավերը մեղմացնելու կամ մարմնի բարձր ջերմությունը իջեցնելու համար բժշկի նշանակմամբ՝ Իբուպրոֆեն կամ Պարացետամոլ (մինչև 16 տարեկան երեխաներին Ասպիրին խորհուրդ չի տրվում)
• առատ հեղուկների ընդունում՝ շեշտը դնելով ջրի վրա և բացառելով թթու մրգահյութերը
• սառը թրջոցները կարող են մեղմացնել թքագեղձերի այտուցը և ցավոտությունը
• փափուկ սննդի ընդունում (օրինակ՝ ապուրներ, պյուրե կամ մանրացված ձու):

Բժշկի հետ կապ հաստատեք, եթե ձեր երեխայի մոտ հարականջային թքագեղձերի այտուցը և ցավոտությունն ուղեկցվում են հետևյալ նշանների հետ՝

• ստամոքսի շրջանի արտահայտված ցավեր
• կրկնակի փսխումներ
• տղա երեխաների մոտ՝ ամորձիների այտուցվածություն և ցավոտություն
• սաստիկ գլխացավեր
• քնկոտություն
• լուսավախություն
• մաշկային մանուշակագույն մանր ցանավորում կամ կարմիր բծեր:

Դիմեք բժշկին նաև այն դեպքերում, երբ մեկ շաբաթվա ընթացքում հիվանդության ախտանիշները չեն մեղմանում կամ, հակառակը, ավելի են վատթարանում:

Խոզուկի կանխարգելումը

Խոզուկը երկու այլ վարակների հետ միասին ներառված է պատվաստումների ազգային ծրագրում («ԿԿԽ»` կարմրուկ, կարմրախտ և խոզուկ): Այս պատվաստումը 95% հավանականությամբ կանխարգելում է երեխայի խոզուկով վարակվելը: Հետպատվաստումային անընկալությունը տևում է մոտ 4 տարի։

Որոշ ծնողներ անհանգստանում են այն տեղեկությունից, թե իբր ԿԿԽ պատվաստումը կարող է երեխայի մոտ բարձրացնել աուտիզմի ռիսկը: Մինչ օրս որևէ հետազոտությամբ այս տվյալը չի ապացուցվել: