Կալցիտոնին - Օնկոմարկերներ

Միջազգային անվանում (հապավում). Calcitonin (CTN)

Նկարագրություն

Կալցիտոնինը (CTN) կալցիումի նյութափոխանակության կարգավորիչ է, որն ուռուցքաբության ոլորտում նշանակվում է որպես վահանագեղձի մեդուլյար կարցինոմայի մարկեր:

Կալցիտոնինը պեպտիդային հորմոն է, որը գլխավորապես արտադրվում է վահանաձև գեղձի պարաֆոլիկուլյար C-բջիջների կողմից, ինչպես նաև քիչ քանակներով՝ այլ օրգաններում (օրինակ՝ թոքեր):

Կալցիտոնինի նկատմամբ ընկալիչները հայտնաբերվում են օստեոկլաստներում, մոնոցիտներում, երիկամներում, գլխուղեղում, մակուղեղում (հիպոֆիզում), ընկերքում, սեռական գեղձերում, թոքերում և լյարդում: Այս հորմոնի դերը դեռևս գտնվում է ուսումնասիրության փուլում:

Կալցիտոնինն ունի հիպոկալցեմիկ ազդեցություն՝ օստեոկլաստների ակտիվությունն արգելակելու և ոսկրային ռեզորբցիայի արագությունը նվազեցնելու, երիկամներով կալցիումի ետներծծումը կրճատելու և աղիներում կալցիումի ներծծումն ընկճելու հաշվին: Կալցիտոնինը նաև կրճատում է ֆոսֆատների երիկամային ետներծծումը՝ առաջ բերելով արյան ֆոսֆորի չափավոր նվազեցում: Ֆունկցիոնալ առումով այն պարաթիրեոիդ հորմոնի (PTH) ներհակորդն է, սակայն օրգանիզմում կալցիում-ֆոսֆորային փոխանակության մեջ ունի ավելի փոքր դեր:

Վահանաձև գեղձի մեդուլյար կարցինոմայի ժամանակ կալցիտոնինի ավելցուկը կամ թիրեոիդէկտոմիային հաջորդող հիպոկալցիտոնինեմիան արյան շիճուկի կալցիումի մակարդակի զգալի շեղումների կամ ոսկրային զանգվածի զգալի փոփոխության պատճառ չի հանդիսանում: Այնուամենայնիվ, կալցիտոնինի սեկրեցիան ուղիղ դրական կապով կարգավորվում է արյան շիճուկի կալցիումի մակարդակի միջոցով: Քայքայվում և օրգանիզմից հեռանում է երիկամներով, ուստի երիկամային անբավարարության ժամանակ կարող է գրանցվել արյան շիճուկի կալցիտոնինի մակարդակի բարձրացում:

Լաբորատոր ախտորոշման ոլորտում կալցիտոնինն օգտագործվում է գլխավորապես վահանաձև գեղձի մեդուլյար քաղցկեղի ախտորոշման մեջ: Որոշ դեպքերում կարող է կիրառվել պրովոկացիոն-խթանիչ թեստի անցկացման մեջ, երբ կալցիումի և (կամ) պենտագաստրինի ներմուծմամբ վահանաձև գեղձի մեդուլյար կարցինոմայով հիվանդների մոտ գրանցվում է կալցիտոնինի մակարդակի կտրուկ աճ:

Այս հիվանդության ժամանակ կալցիտոնինի մակարդակը կարող է բարձրանալ մինչև կլինիկական նշանների ի հայտ գալը: Քանի որ մեդուլյար կարցինոմայի դեպքերի 20%-ում առկա է ընտանեկան գործոն, արյան շիճուկի կալցիտոնինի որոշումը նաև կարող է կիրառվել որպես սքրինինգային հետազոտություն:

Այնուամենայինվ, նաև պետք է հաշվի առնել, որ կալցիտոնինի մակարդակի բարձրացումն ինքնին չի կարող ախտորոշումը հաստատելու հիմք հանդիսանալ, քանի որ այս հորմոնը կարող է արտադրվել նաև այլ, հատկապես՝ նեյրոէնդոկրին բնույթի քաղցկեղային բջիջների կողմից:

Կալցիտոնինի թեստ նշանակելիս նաև պետք է նկատի ունենալ այս հորմոնի մակարդակի ցիրկադային փոփոխությունը: Մասնավորապես, կալցիտոնինի արտադրությունը խթանվում է կեսօրին:

Ցուցումներ

• վահանաձև գեղձի մեդուլյար կարցինոմայի ախտորոշում
• վահանաձև գեղձի մասնահատման (ռեզեկցիայի) արդյունավետության գնահատում և հետագա հսկողություն
• վահանաձև գեղձի մեդուլյար քաղցկեղով հիվանդի ընտանիքի անդամների սքրինինգային հետազոտություն

Կենսանմուշ

CTN թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Արյունը հանձնելու նախորդող օրերին խորհուրդ է տրվում բացառել հուզական սթրեսը և ծանր ֆիզիկական լարվածությունը: Արյունը պետք է հանձնել առավոտյան, խիստ քաղցած վիճակում (սննդի վերջին ընդունումից 2-12 ժամ անց): Ջրի ընդունումը՝ սովորական ռեժիմով:

Անմիջապես արյունը հանձնելուց առաջ 30 րոպեի ընթացքում հետազոտվողը պետք է գտնվի հանգիստ վիճակում:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

պգ/մլ (պիկոգրամ/միլիլիտր)

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

• Տղամարդիկ՝ մինչև 14,3 պգ/մլ
• Կանայք՝ մինչև 9,82 պգ/մլ

Արդյունքների մեկնաբանություն

CTN-ի մակարդակի բարձրացում

• վահանաձև գեղձի մեդուլյար քաղցկեղ
• վահանաձև գեղձի С-բջիջների հիպերպլազիա
• թոքերի, կրծքագեղձի և ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղների որոշ դեպքեր
• Զոլինգեր-Էլիսոնի համախտանիշ
• պերնիցիոզ անեմիա
• քրոնիկ երիկամային անբավարարություն
• ուրեմիա
• պսևդոհիպերպարաթիրեոիդիզմ
• APUD համակարգի բջջային ուռուցքներ
• կարցինոիդ համախտանիշ
• ալկոհոլային ցիռոզ
• ենթաստամոքսային գեղձի բորբոքում (պանկրեատիտ)
• թոքերի բարորակ նորագոյացություններ
• լեյկոզ և միելոպրոլիֆերատիվ հիվանդություններ
• ուռուցքների այլ տեսակներ, հատկապես նեյրոէնդոկրին բնույթի
• քրոնիկ բորբոքային հիվանդություններ
• հղիություն
• ֆեոքրոմոցիտոմա
• վահանաձև գեղձի բորբոքումներ (թիրեոիդիտ):

Կալցիտոնինի մակարդակի 100 պգ/մլ և ավելի բարձր ցուցանիշներ գրանցվում են վահանաձև գեղձի մեդուլյար կարցինոմայի, լեյկոզների կամ լիմֆոպրոլիֆերատիվ հիվանդությունների ժամանակ:

Կալցիտոնինի մակարդակի նվազեցում (դինամիկայում)

• ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն