C-ռեակտիվ սպիտակուց

Ընդհանուր նկարագրություն

C-ռեակտիվ սպիտակուցը «սուր փուլի» սպիտակուց է, որը հանդիսանում է բորբոքումների, մեռուկացման (նեկրոզ) կամ տրավմայի ժամանակ հյուսվածքների վնասման ամենազգայուն և ամենաարագ ցուցանիշը:

C-ռեակտիվ սպիտակուցը (C-reactive protein, CRP) կազմված է 5 նույնատիպ պոլիպեպտիդային շղթաներից, որոնք կազմում են 105000 դալտոն կշռով հնգանդամ:

C-ռեակտիվ սպիտակուցն իր անունը ստացել է պնևմոկոկերի C-պոլիսարախիդների հետ պրեցիպիտացիայի ռեակցիայի մեջ մտնելու ունակության շնորհիվ (սա վարակներից օրգանիզմի վաղ պաշտպանության մեխանիզներից մեկն է):

CRP-ն խթանում է իմունային ռեակցիաները, այդ թվում՝ ֆագոցիտոզը, մասնակցում է Т- և В-լիմֆոցիտների փոխազդեցությանը և ակտիվացնում կոմպլիմենտի դասական համակարգը: Սինթեզվում է գլխավորապես լյարդի բջիջներում (հեպատոցիտներ), և արտադրությունը նախաձեռնվում է հակածիններով, իմունային կոմպլեքսներով, բակտերիաներով, սնկիկներով, տրավմաների ժամանակ (վնասվածքից մոտ 4-6 ժամ անց): Առողջ մարդու արյան պլազմայում CRP-ն բացակայում է:

CRP-ի պատասխանը հաճախ նախորդում է կլինիկական նշաններին, այդ թվում՝ ջերմության բարձրացմանը (տենդ): Արյան պլազմայում CRP-ի մակարդակը բարձր կապվածության մեջ է գտնվում հիվանդության ակտիվության, ախտաբանական գործընթացի փուլի հետ: CRP-ի մակարդակն արագ և բազմապատիկ անգամ բարձրանում է տարբեր բնույթի և տեղակայման բորբոքումների, մակաբուծային վարակների, տրավմաների և ուռուցքների ժամանակ, որոնք ուղեկցվում են հյուսվածքների բորբոքմամբ և մեռուկացմամբ (նեկրոզ):

CRP-ի թեստն ավելի հաճախ համեմատում են էրիթրոցիտների նստման արագության հետ (ԷՆԱ): Երկու ցուցանիշներն էլ կտրուկ աճում են հիվանդության վաղ փուլերում, սակայն CRP-ն հայտնվում և անհետանում է ավելի վաղ, քան ԷՆԱ-ն: Հաջող բուժման դեպքում CRP-ն սկսում է նվազել հետագա օրերի ընթացքում՝ նորմալանալով արդեն 6-10-րդ օրերին, մինչդեռ ԷՆԱ-ն նվազում է միայն 2-4 շաբաթ անց:

Այսպիսով, CRP-ի արագ նորմալացումը թույլ է տալիս այս հետազոտությունից օգտվել հիվանդության ընթացքը հսկելու և բուժման արդյունավետությունը գնահատելու համար: Ցանկացած հիվանդության ժամանակ կամ վիրահատությունից հետո բակտերիալ վարակի ավելացումը (կոչվում է երկրորդային բակտերիալ վարակ), լինի դա տեղային բնույթի կամ համակարգային (սեպսիս), ուղեկցվում է այսպես կոչված «սուր փուլի սպիտակուցների» և առաջին հերթին՝ CRP-ի մակարդակների բարձրացմամբ:

CRP-ի քանակների վրա հորմոնները, այդ թվում՝ հղիության ժամանակ, գրեթե չեն ազդում: Հիվանդության քրոնիկ փուլի անցման ժամանակ CRP-ի մակարդակը նվազում է՝ մինչև լիարժեք անհետացում, իսկ ախտաբանական պրոցեսի սրացման ժամանակ կրկին բարձրանում է:

Վիրուսային և սպիրոխետային վարակների ժամանակ CRP-ն աճում է ոչ զգալի կերպով, ուստի տրավմաների բացակայության դեպքում արյան պլազմայում CRP-ի բարձր ցուցանիշը կարող է վկայել բակտերիալ վարակի առկայության մասին: Նորածինների մոտ CRP-ն կարող է կիրառվել սեպսիսի ախտորոշման մեջ:

Վիրահատական միջամտությունից հետո ևս այս ցուցանիշը կարող է բարձրանալ, սակայն բակտերիալ վարակի բացակայության դեպքում այն արագ նորմալանում է: Իսկ բակտերիալ վարակի գումարման դեպքում (տեղային կամ սեպսիս) դիտարկվում է CRP-ի բարձրացում կամ վերջինիս նվազման բացակայություն:

Բարձր զգայունության CRP

Վերջին տասնամյակներում մշակվել են CRP-ի որոշման բարձր զգայուն մեթոդներ, որոնք թույլ են տալիս արյան պլազմայում հայտնաբերել այս սպիտակուցի մինչև 0,5 մգ/լ քանակները: Այսպիսի բարձր զգայունությամբ որոշված CRP-ն (CRP h.s.) թույլ է տալիս այս ցուցանիշի տատանումները հայտնաբերել ոչ միայն սուր, այլև՝ քրոնիկ, թույլ արտահայտված էնդոգեն բորբոքումների դեպքում: Ապացուցված է, որ CRP-ի բարձրացումն անգամ < 10 մգ/լ միջակայքում և նորմայի վերին սահմանի մոտակայքում գործնականում առողջ թվացող մարդկանց մոտ վկայում է աթերոսկլերոզի, ինչպես նաև առաջին սրտամկանի ինֆարկտի, թրոմբոէմբոլիաների զարգացման բարձրացած ռիսկի մասին:

Որոշ հետազոտությունների արդյունքներ վկայում են, որ այս առումով բարձր-զգայուն CRP-ի ինֆորմատիվությունն ավելի բարձր է, քան ցածր խտության լիպոպրոտեիդների խոլեսթերինինը (ՑԽԼ-Խոլեսթերին): Բարձրացած CRP-ով պացիենտների մոտ սրտանոթային բարդությունների ռիսկը զուգահեռաբար աճում է նաև ռիսկի այլ գործոնների բարձրացման դեպքում (խոլեսթերին (CHOL), ֆիբրինոգեն (FG), հոմոցիստեին (HCY) և այլն):

Հետազոտության ցուցումներ

• կոլագենոզներ (բորբոքման ռեակտիվության և բուժման արդյունավետության որոշում)
• սուր վարակային հիվանդություններ
• ուռուցքներ
• քրոնիկ հիվանդությունների բուժման արդյունավետության վերահսկում (օրինակ՝ ամիլոիդոզ)
• աթերոսկլերոզով, դիաբետով, շարունակական հեմոդիալիզի ներքո գտնվող և այլ հիվանդների մոտ սրտանոթային բարդությունների ռիսկի գնահատում

Կենսանմուշ

«C-ռեակտիվ սպիտակուց» թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Կենսանմուշը ցանկալի է հանձնել քաղցած վիճակում, սննդի վերջին ընդունումից 8-14 ժամ առաջ (կարելի է խմել ջուր): Անհետաձգելի դեպքերում թույլատրվում է հետազոտվել թեթև սնունդ ընդունելուց 4 ժամ անց:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

• Որպես ագլյուտինացիոն թեստ՝ չափման միավոր չունի
• Որպես քանակական թեստ՝ մգ/լ (միլիգրամ/լիտր)

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

• Որպես ագլյուտինացիոն թեստ՝ բացասական («խաչերի» բացակայություն)
• Որպես քանակական թեստ՝ մինչև 5 մգ/լ

Արդյունքների մեկնաբանություն

CRP մակարդակի բարձրացում (դրական պատասխան)

• համակարգային ռևմատիկ հիվանդություններ
• ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդություններ
• տրոնսպլանտատի անջատման ռեակցիա
• չարորակ ուռուցքներ
• երկրորդային ամիլոիդոզ
• սրտամկանի ինֆարկտ (հայտնվում է հիվանդության 2-րդ օրը և անհետանում 2-րդ շաբաթվա սկզբին-3-րդ շաբաթվա ավարտին, իսկ կրծքահեղձուկի (ստենոկարդիա) ժամանակ արյան շիճուկում բացակայում է)
• նորածինների սեպսիս
• մենինգիտ
• տուբերկուլոզ
• հետվիրահատական բարդություններ
• նեյտրոպենիա (նեյտրոֆիլների քչացում)
• որոշ դեղեի ընդունում՝ էստրոգեններ, էստրոգեն պարունակող հակաբեղմնավորիչ օրալ հաբեր
  

Միջազգային անվանումներ

Միջազգային (անգլերեն) լրիվ անվումը՝ C-reactive protein

Միջազգային (անգլերեն) հապավումը՝ CRP