Ֆոլիկուլախթանիչ հորմոն

Միջազգային անվանում (հապավում). Follicle Stimulating Hormone (FSH)

Նկարագրություն

Ֆոլիկուլախթանիչ հորմոնը (FSH) մակուղեղի (հիպոֆիզի) կողմից արտադրվող գլիկոպրոտեիդային գոնադոտրոպ հորմոն է, որը խթանում է տղամարդկանց մոտ սերմնալարի զարգացումը և սպերմատոզոիդների արտադրությունը (սպերմատոգենեզ), իսկ կանանց մոտ՝ ձվարանային ֆոլիկուլների առաջացումը:

FSH-ը լյուտեինացնող հորմոնի (LH) հետ միասին պատկանում է գոնադոտրոպինների ընտանիքին: Այս երկու հորմոնները միասին սիներգիկ կերպով կարգավորում և խթանում են գոնադների (ձվարաններ և ամորձիներ) աճն ու ֆունկցիաները:

FSH-ը գլիկոպրոտեին է՝ կազմված երկու ենթամիավորներից՝ ալֆա և բետա շղթաներից: Մոլեկուլյար զանգվածը շուրջ 32 հազար Դալտոն է:

FSH-ը սինթեզվում է մակուղեղի (հիպոֆիզի) առաջնային բլթի բազոֆիլ բջիջների կողմից՝ գոնադոլիբերինի, սեռական հորմոնների (բացասական հակադարձ կապ) և ինhիբինի հսկողության ներքո: FSH-ն արտազատվում է արյան հուն պուլսային եղանակով՝ 1-4 ժամ միջակայքերով, ընդ որում, արյան հուն ներզատումից հետո (որը տևում է մինչև 15 րոպե) արյան պլազմայում հորմոնի մակարդակը 1,5-2,5 անգամ գերազանցում է օրվա միջին մակարդակը: FSH-ի սեկրեցիան նաև ենթարկվում է եղանակային տատանումների. ամռան ամիսներին տղամարդկանց մոտ FSH-ի մակարդակն ավելի բարձր է, քան տարվա այլ եղանակներին:

Կանանց մոտ գոնադոտրոպինները հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-ձվարաններ կարգավորիչ օղակի ներսում վերահսկում են դաշտանային ցիկլը: FSH-ը LH-ի հետ միասին խթանում է ձվարաններում ֆոլիկուլների առաջացումն ու հասունացումը, ինչպես նաև օժանդակում է դրանց կողմից իգական սեռական հորմոնների՝ էստրոգենների կենսասինթեզը: FSH-ի մակարդակն արյան պլազմայում իր առավելագույնին հասնում է դաշտանային ցիկլի կեսերին՝ առաջացնելով ձվազատում (օվուլյացիա): Դաշտանադադարի (մենոպաուզայի) շրջանում ձվարանների գործառույթի փոփոխության և էստրոգենների սեկրեցիայի կրճատմանը զուգահեռ գրանցվում է FSH-ի բարձր մակարդակ:

Տղամարդկանց մոտ սեռահասունացման շրջանում FSH-ը սկիզբ է տալիս սպերմատոգենեզին, որից հետո մասնակցում է վերջինիս պահպանմանը: FSH-ը նաև հանդիսանում է սերմնալարերի աճի խթանող գլխավոր գործոնը: FSH-ը բարձրացնում է արյան մեջ տեստոստերոնի (TEST) մակարդակը՝ ապահովելով սպերմատոզոիդների հասունացման գործընթացները: Տղամարդկանց մոտ FSH-ի և LH-ի ցածր մակարդակներ կարող են դիտարկվել ազոսպերմիայի ժամանակ:

FSH-ի մակարդակի որոշումն օգնում է գնահատել հիպոթալամուս-հիպոֆիզ-գոնադային համակարգում առկա գործառույթների խանգարումները: Մասնավորապես, LH-ի հետ միասին FSH-ը թույլ է տալիս գնահատել քրոմոսոմային աբերացիաներով պայմանավորված հիվանդությունների, ձվարանների պոլիկիստոզների, ամենոռեայի (դաշտանի բացակայություն), դաշտանադադարի համախտանշի պատճառներն ու բնույթը:

Ցուցումներ

• սեռական ցանկության (լիբիդոյի) և սեռական պոտենցիայի նվազում
• անպտղություն
• ձվազատման բացակայություն (անօվուլյացիա)
• դաշտանների քչացում (օլիգոմենորեա) կամ բացակայություն (ամենորեա)
• դիսֆունկցիոնալ արգանդային արյունահոսություններ
• անհաջող հղիություններ
• վաղաժամ սեռահասունացում կամ սեռահասունացման հապաղում
• աճի հապաղում
• պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշ
• էնդոմետրիոզ
• ներքին սեռական օրգանների քրոնիկ բորբոքման համախտանիշ
• հորմոնային բուժման արդյունավետության գնահատում և հսկողություն

Կենսանմուշ

FSH թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Թեստը կատարվում է դաշտանային ցիկլի 6-7-րդ օրերին, եթե բուժող բժշկի կողմից այլ ժամկետներ չեն սահմանվել:

Արյունը հանձնելուց 3 օր առաջ անհրաժեշտ է բացառել ֆիզիկական լարվածությունը, իսկ 1 ժամ առաջ՝ ծխախոտի օգտագործումը: Արյան կենսանմուշը վերցնելուց անմիջապես առաջ հետազոտվողը պետք է գտնվի հանգիստ պայմաններում:

Կենսանմուշը պետք է հանձնել նստած կամ պառկած դիրքում, քաղցած վիճակում: Սննդի վերջին ընդունումը՝ ոչ պակաս, քան 8 ժամ, ցանկալի է՝ 12 ժամ առաջ: Բացառել հյութերը, թեյը, սուրճը (հատկապես՝ շաքարով): Կարելի է ընդունել ջուր:

Ելնելով FSH-ի և LH-ի սեկրեցիայի պուլսացվող բնույթից, ցանկալի է այս երկու թեստերը կատարել արյան երեք նմուշների միջոցով՝ 30 րոպեանոց ինտերվալներով:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

մՄՄ/մլ (միլի Միջազգային միավոր/միլիլիտր)

Այլընտրանքային չափման միավոր

ՄՄ/լ (միջազգային միավոր/լիտր)

Միավորների փոխակերպում

ՄՄ/լ = մՄՄ/մլ

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

	FSH, մՄՄ/մլ
Տղամարդիկ	(1,5-12,4)
Կանայք
Ֆոլիկուլյար փուլ	(3,5-12,5)
Օվուլյացիայի փուլ	(4,7-21,5)
Լյուտեինային փուլ	(1,7-7,7)
Հետդաշտանադադարի փուլ	(25,8-134,8)

Արդյունքների մեկնաբանություն

FSH-ի մակարդակի բարձրացում

• առաջնային հիպոգնադիզմ (տղամարդկանց մոտ)
• հիպերգոնադոտրոպային հիպոգոնադիզմ, ձվարանների հյուծման համախտանիշ (կանանց մոտ)
• հիպոֆիզի բազոֆիլ ադենոմա
• Սվաերի համախտանիշ (46, XY)
• Շերշևսկի-Տերների համախտանիշ (46, X0)
• տեստիկուլյար ֆեմինիզացիա
• դիսֆունկցիոնալ արգանդային արյունահոսություններ (ֆոլիկուլի պերսիստենցիայի ժամանակ)
• ծխախոտի օգտագործում
• ռենտգենյան ճառագայթների ազդեցություն
• երիկամային անբավարարություն
• սեմինոմա
• գոնադոտրոպինին համարժեք ազդող նյութերի էկտոպիկ արտադրություն (հատկապես թոքերի նորագոյացությունների ժամանակ)
• որոշ դեղերի ընդունում՝ ռիլիզինգ-հորմոն, Կետոկոնազոլ, Լևոդոպա, Նաֆարելին, Նալոքսոն, Նիլուտամիդ, Օքսկարբազեպին, Ֆենիտոին, Պրավաստատին (բուժումից 6 ամիս անց), Տամոքսիֆեն (տղամարդկանց մոտ՝ օլիգոզոպերմիայով և կանանց մոտ՝ նախադաշտանադադարի շրջանում)

FSH-ի մակարդակի նվազեցում

• երկրորդային (հիպոթալամիկ) ամենորեա
• հիպոգոնադոտրոպային հիպոգոնադիզմ (կենտրոնական ձև)
• հիպոֆիզար նանիզմ
• Շիհանի համախտանիշ
• Սամոնդսի հիվանդություն
• Դենի-Մորֆանի համախտանիշ
• հիպերպրոլակտինեմիա
• պոլիկիստոզ ձվարանների համախտանիշ (ատիպիկ ձև)
• սովահարություն
• գիրացում
• վիրաբուժական միջամտություններ
• կապարով թունավորում
• որոշ դեղերի ընդունում՝ անաբոլիկ ստերոիդներ, Բուզերելին, Կարբամազեպին, Դանազոլ, Դիէթիլսիլբեստրոլ, Գոզերելին, Մեգեստրոլ, պերօրալ հակաբեղմնավորիչներ, Ֆենիտոին, Պիմոզիդ, Պրավաստատին (երկու տարվա ընթացքում բուժում), Ստանոզոլոլ, կորտիկոտրոպին-ռիլիզինգ-հորմոնի անալոգներ դաշտանային ցիկլի լյուտեինացման փուլի կեսերին, Տամոքսիֆեն (կանանց մոտ՝ դաշտանադադարի ժամանակ), Տորեմիֆեն, Վալպրոյաթթու, Բոմբեզին, Բրոմկրիպտին, Ցիմետիդին, Կլոմիֆեն, գոնադոտրոպին-ռիլիզինգ հորմոն, սոմատոտրոպ հորմոն