Թիրոքսին ազատ

Ընդհանուր նկարագրություն

Ազատ թիրոքսինը սպիտակուցների սինթեզի կարևորագույն խթանիչ-հորմոն է:

Թիրոքսինն արտադրվում է վահանաձև գեղձի ֆոլիկուլյար բջիջների կողմից՝ հիպոֆիզի թիրեոտրոպ հորմոնի (TSH ) հսկողության ներքո: Շրջանառող արյան ընդհանուր թիրոքսինի մեծ մասը կապված է տեղափոխող սպիտակուցների հետ։ Կենսաբանական ակտիվությամբ օժտված է թիրոքսինի՝ արյան պլազմայի սպիտակուցների հետ չկապված մասը՝ ազատ թիրոքսինը (FT4), որը կազմում է ընդհանուրի 3-5%-ը:

Թիրոքսինը հանդիսանում է ավելի ակտիվ եռյոդթիրոնինին (T3) նախորդող նյութը, սակայն օժտված է թեև T3-ից ավելի թույլ, սակայն սեփական ազդեցություններով: Արյան մեջ թիրոքսինի մակարդակը գերազանցում է Т3-ի մակարդակը:

Բարձրացնելով հիմնական փոխանակության արագությունը, թիրոքսինը բարձրացնում է ջերմաառաջացումը և հյուսվածքների կողմից թթվածնի ծախսը՝ բացառությամբ գլխուղեղի, փայծաղի և ձվարանների, որի արդյունքում բարձրանում է վիտամինների նկատմամբ օրգանիզմի պահանջարկը: Այս հորմոնը խթանում է նաև լյարդում վիտամին A-ի սինթեզը, նվազեցնում է արյան խոլեսթերինի և տրիգլիցերիդների մակարդակը, ինչպես նաև արագացնում սպիտակուցային փոխանակությունը: Այն նաև խթանում է մեզով կալցիումի էքսկրեցիան, ոսկրային հյուսվածքներում ընթացող նյութափոխանակությունը (ավելի շատ՝ ոսկրի ռեզորբցիան): Թիրոքսինը խթանում է ռետիկուլյար ֆորմացիան և կենտրոնական նյարդային համակարգի կեղևային գործունեությունը: Այս հորմոնն արգելակում է թիրեոտրոպ հորմոնի (TSH ) արտադրությունը:

Օրվա ընթացքում թիրոքսինի առավելագույն մակարդակը գրանցվում է առավոտյան 8:00-ից մինչև կեսօր, իսկ նվազագույնը՝ 23:00-ից մինչև գիշերվա 03:00-ն: Ընդհանուր T4-ին բնորոշ է նաև սեզոնային փոփոխականությունը. առավելագույն մակարդակը գրանցվում է սեպտեմբերից մինչև փետրվար, իսկ նվազագույնը՝ ամառային ամսիներին:

Հղիության ընթացքում թիրոքսինի մակարդակն աճում է՝ առավելագույնին հասնելով 3-րդ եռամսյակին, որը պայամանավորված է էստրոգենների ազդեցությամբ թիրոքսին-կապող գլոբուլինների մակարդակի բարձրացմամբ: Նույն այս ընթացքում ազատ թիրոքսնի մակարդակն իջնում է:

Որպես կանոն, ազատ թիրոքսինի մակարդակը վահանագեղձի հետ կապ չունեցող նույնիսկ ծանր հիվանդությունների ժամանակ մնում է կայուն, որոնց ժամանակ ընդհանուր թիրոքսինի մակարդակը կարող է նվազել:

Ազատ թիրոքսինի մակարդակի բարձրացմանը նպաստում են արյան շիճուկի բիլիռուբինի բարձր ցուցանիշները, գիրացումը, արյունը վերցնելիս ձեռքին երակային լարանի առկայությունը:

Հետազոտության ցուցումներ

• թիրեոտրոպ հորմոնի մակարդակի բարձրացում կամ կրճատում
• ախտորոշված դիֆուզ թունավոր խպիպի ընթացքի և բուժման հսկողություն (1,5-2 տարվա ընթացքում՝ ամսական 1-3 անգամ)
• խպիպ
• հիպոթիրեոզի կամ թիրեոտոքսիկոզի կլինիկական պատկեր

Կենսանմուշ

«Թիրոքսին ազատ» թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Հետազոտությունից 1 ամիս առաջ էնդոկրինոլոգի թույլտվությամբ անհրաժեշտ է բացառել վահանագեղձի հորմոնների ընդունումը: Հետազոտությունից 2-3 օր առաջ անհրաժեշտ է բացառել նաև 131I և 99mTс, ինչպեես նաև յոդ պարունակող դեղերի ընդունումը: Արյան փորձանմուշը պետք է վերցնել ռենտգենոկոնտրաստային հետազոտությունից առաջ:

Հետազոտությունը նախորդող օրը պետք է բացառել մարմնամարզումները, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունը և սթրեսը: Անմիջապես արյունը հանձնելուց առաջ պացիենտը շուրջ 30 րոպե պետք է գտնվի հանգիստ վիճակում:

Կենսանմուշը պետք է հանձնել քաղցած վիճակում՝ սննդի վերջին ընդունումից առնվազն 8 ժամ (ցանկալի է՝ 12 ժամ) հետո: Այս ընթացքում հյութերը, թեյը, սուրճը (առավել ևս՝ շաքարով) չի թույլատրվում: Կարելի է ընդունել ջուր:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

պմոլ/լ (pmol/L) (պիկոմոլ/լիտր)

Այլընտրանքային չափման միավոր

նգ/դլ (ng/dL) (նանոգրամ/դեցիլիտր)

Միավորների փոխակերպում

նգ/դլ x 12,87 = պմոլ/լ

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր (չափահասներ)

12‑22 պմոլ/լ

Այլընտրանքային միջակայքեր միջակայքեր (չափահասներ)

Տարիք, երկու սեռեր	FT4, պմոլ/լ
2 - 3 օր.	22 - 49
3 օր. - 10 շաբ.	9 - 21
10 շաբ. - 14 ամս.	8 - 17
14 ամս. - 5 տ.	9 - 20
5 տ. - 14 տ.	8 - 17
> 14 տ.	9 - 22

Արդյունքների մեկնաբանություն

Ազատ թիրոքսինի մակարդակի բարձրացում

• թունավոր խպիպ
• թիրեոիդիտ
• թիրեոտոքսիկ ադենոմա
• թիրեոիդ հորմոնների նկատմամբ ռեզիստենտության համախտանիշ
• TSH-անկախ թիրեոտոքսկիկոզ
• հիպոթիրեոիդիզմ, թիրոքսինով բուժում
• ընտանեկան դիզալբումինեմիկ հիպերթիրոքսինեմիա
• վահանագեղձի հետծննդյան դիսֆունկցիա
• վիճակներ, որոնք ուղեկցվում են թիրեոիդ-կապող գլոբուլինի կապող ունակության նվազեցում
• IgG-ի բարձր մակարդակով միելոմաներ
• նեֆրոտիկ համախտանիշ
• լյարդի քրոնիկ հիվանդություններ
• T4-ի ինքնաբուժման պատճառով արտիֆիցիալ թիրեոտոքսիկոզ
• մարմնի զանգվածի ավելացում, ճարպակալում
• այնպիսի դեղերի ընդունում, ինչպիսիք են՝ ամիոդարոն, ռենտգեն-կոնտրաստ յոդ պարունակող դեղեր (Իոպանոեաթթու, թիրոպանեաթթու), վահանագեղձի հորմոննային դեղեր (Լևոթիրոքսին), Թիրեոլիբերին, Թիրեոտրոպին, Լևոդոպա, սինթետիկ էստրոգեններ (Մեստրանոլ, Ստիլբեստրոլ), օփիատներ (Մեթադոն), պերօրալ հակաբեղմնավորիչներ, Ֆենոթիազին, պրոստոգլանդիններ, Տամոքսիֆեն, Պրոպիլթիոուրացիլ, Ֆլուորոուրացիլ, Ինսուլին
• հեպարինաբուժում և հիվանդություններ, որոնք ուղեկցվում են ազատ ճարպաթթուների մակարդակի բարձրացմամբ

Ազատ թիրոքսինի մակարդակի նվազեցում

• առաջնային հիպոթիրեոզ, որը չի բուժվել թիրոքսինով (բնածին և ձեռքբերովի՝ տեղային խպիպ, աուտոիմուն թիրեոիդիտ, վահանագեղձի նորագոյացություններ, վահանագեղձի մեծածավալ ռեզեկցիա)
• երկրորդային հիպոթիրեոզ (Շիհանի համախտանիշ, հիպոֆիզի շրջանի բորբոքային պրոցեսներ, թիրեոտորպինոմա)
• երրորդային հիպոթիրեոզ (գանգուղեղային վնասվածքներ, հիպոթալամուսի շրջանի բորբոքային պրոցեսներ)
• սպիտակուցների և յոդի ցածր պարունակությամբ դիետա
• շփում կապարի հետ
• վիրաբուժական միջամտություններ
• ճարպակալմամբ կանանց կտրուկ նիհարում
• հերոինային թմրամոլություն
• որոշ դեղերի ընդունում՝ անաբոլիկ ստերոիդներ, հակացնցումային միջոցներ (Ֆենիտոին, Կարբամազեպին), թիրեոստատիկների գերդոզավորում, Կլոֆիբրատ, լիթիումի պրեպարատներ, Մեթադոն, Օկտրեոտիդ, օրալ հակաբեղմնավորիչներ

Միջազգային անվանումներ

Միջազգային (անգլերեն) լրիվ անվումը՝ Thyroxine Free

Միջազգային (անգլերեն) հապավումը՝ FT4 (T4 free)