Գլյուկոզա, շիճուկ

Ընդհանուր նկարագրություն

Արյան պլազմայի գլյուկոզն էներգափոխանակության հիմնական էկզո- և էնդոսուբստրատն է:

Առողջ օրգանիզմի կողմից ծախսվող էներգիայի մեծ մասն առաջանում է գլյուկոզի օքսիդացման հաշվին: Գլյուկոզը և դրա ածանցյալներն առկա են օրգանների և հյուսվածքների մեծ մասում: Գլյուկոզի հիմնական աղբյուրներն են սննդով ստացվող սախարոզը, օսլան, լյարդն իր գլիկոգենային պաշարներով, ինչպես նաև ամինաթթուների, լակտատի արտադրման ռեակցիաներից առաջացած ներքին գլյուկոզը:

Արյան գլյուկոզի մակարդակն արտացոլում է մի շարք գործընթացների ակտիվությունը, այդ թվում՝

• գլիկոգենեզ կամ գլիկոգենոգենեզ (գլյուկոզից գլիկոգենի առաջացում)
• գլիկոգենոլիզի (գլիկոգենի տրոհում և գլյուկոզի առաջացում)
• գլիկոլիզի (գլյուկոզի տրոհում և էներգիայի առաջացում):

Արյան գլյուկոզի մակարդակը կարգավորվում է որոշ հորմոններով: Ինսուլինը հանդիսանում է գլխավոր հիպոգլիկեմիկ` արյան գլյուկոզի մակարդակը նվազեցնող գործոնը, մինչդեռ գլյուկագոնը, սոմատոտրոպ և թիրեոտրոպ հորմոնները (TSH), վահանագեղձի հորոնները (Т3 և Т4), կորտիզոլը և ադրենալինը առաջացնում են հիպերգլիկեմիա (հակաինսուլինային ազդեցություն):

Զարկերակային արյան մեջ գլյուկոզն ավելի բարձր է, քան երակային արյան մեջ, քանի որ զարկերակային արյան միջոցով հյուսվածքներ տեղափոխված գլյուկոզը յուրացվում է վերջիններիս կողմից:

Նորմայում մեզի միջոցով գլյուկոզի հեռացում չի դիտարկվում:

Արյան պլազմայի գլյուկոզի մակարդակի որոշումը շաքարային դիաբետի լաբորատոր ախտորոշան հիմնական հետազոտությունն է՝ հիմնված հետևյալ չափորոշիչների վրա՝

• դիաբետի կլինիկական նշանների և գլյուկոզի 11,1 մմոլ/լ և ավելի բարձր մակարդակի պատահական (այսինքն՝ սննդի ընդունումից անկախ) հայտնաբերում.
• քաղցած վիճակում գլյուկոզի մակարդակի բարձրացում 7,0 մմոլ/լ և ավելի բարձր.
• պերօրալ գլյուկոզ-տոլերանտության թեստից (ԳՏԹ) 2 ժամ անց արյան պլազմայի գլյուկոզի 11,1 մմոլ/լ և ավելի բարձր մակարդակի արձանագրում:

Առաջարկվում է 45 տարեկանից բարձր տարիքով և շաքարային դիաբետին բնորոշ նշաններ չունեցող բոլոր անձանց շրջանում անցկացնել 2-րդ տիպի դիաբետի առկայության սքրինինգ:

Ավելի վաղ տարիքում նմանատիպ սքրինինգային հետազոտությունները խորհուրդ է տրվում իրականացնել դիաբետի ռիսկի գործոնների առկայության ժամանակ: Կենսաքիմիական շեղումները կարող են հայտնաբերվել դիաբետի կլինիկական ախտորոշումից մի քանի տարի առաջ:

Հետազոտության ցուցումներ

• ինսուլինակախյալ և ոչ ինսուլինակախյալ շաքարային դիաբետի ախտորոշում և հիվանդության ընթացքի հսկում
• վահանաձև գեղձի, մակերիկամների, հիպոֆիզի հիվանդություններ
• լյարդի հիվանդություններ
• շաքարային դիաբետի նկատմամբ ռիսկի խմբերի շրջանում գլյուկոզի նկատմամբ տոլերանտության որոշում
• գիրացում
• հղիների (գեստացիոն) դիաբետ
• գլյուկոզի նկատմամբ տոլերանտության խանգարում

Կենսանմուշ

«Գլյուկոզա, շիճուկ» թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Անհրաժեշտ է արյունը հանձնել առավոտյան ժամը 08:00 - 11:00 սահմաններում, քաղցած վիճակում: Խորհուրդ է տրվում հետազոտվել սննդի վերջին ընդունումից ոչ շուտ, քան 8 ժամ և ոչ ուշ, քան 14 ժամ հետո, այս ընթացքում ընդունելով միայն ջուր: Հետազոտման նախորդ օրը խորհորդ է տրվում նաև զերծ մնալ սննդային գերբեռնվածությունից:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

միլիմոլ/լիտր (մմոլ/լ)

Այլընտրանքային չափման միավոր

միլիգրամ/դիցիլիտր (մգ/դլ)

Միավորների փոխակերպում

մգ/դլ x 0,0555 = մմոլ/լ

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործման միջակայքեր (ըստ Tietz-ի)

• չափահասներ՝ 4.11-5.89 մմոլ/լ (համապատասխանում է 74-106 մգ/դլ)
• 60-90 տ.՝ 4.56-6.38 մմոլ/լ (82-115 մգ/դլ)
• > 90 տ.՝ 4.16-6.72 մմոլ/լ (75-121 մգ/դլ)
• երեխաներ՝ 3.33-5.55 մմոլ/լ (60-100 մգ/դլ)
• 1 օր. մեծ նորածիններ՝ 2.78-4.44մմոլ/լ (40-60 մգ/դլ)
• 1 օր. նորածիններ՝ 2.22-3.33 մմոլ/լ (50-80 մգ/դլ)

Այլընտրանքային միջակայքեր

Տարիք	Գլյուկոզի մակարդակ, մմոլ/լ
2 օր. - 4,3 շաբաթ.	2,8 - 4,4
4,3 շաբ. - 14 տ.	3,3 - 5,6
14 - 60 տ.	4,1 - 5,9
60 - 90 տ.	4,6 - 6,4
90 տ.	4,2 - 6,7

Արդյունքների մեկնաբանություն

Գլյուկոզի մակարդակի բարձրացում (հիպերգլիկեմիա)

• չափահասների և երեխաների շաքարային դիաբետ
• ֆիզիոլոգիական հիպերգլիկեմիա (չափավոր ֆիզիկական բեռնվածություն, սուր հույզեր, սթրես, ծխախոտի օգտագործում, ներարկումների ժամանակ ադրենալինի կտրուկ արտադրություն)
• ներզատական համակարգի հիվանդություններ (ֆեոքրոմոցիտոմա, թիրեոտոքսիկոզ, ակրոմեգալիա, գիգանտիզմ, Քուշինգի համախտանիշ, սոմատոստատինոմա)
• ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդություններ (սուր և քրոնիկ պանկրեատիտներ, էպիդեմիկ պարոտիտի ժամանակ զարգացող պանկրեատիտ, մուկովիսցիդոզ, հեմոքրոմատոզ, ենթաստամոքսային գեղձի ուռուցքներ)
• լյարդի և երիկամների քրոնիկ հիվանդություններ
• գլխուղեղի արյունազեղում (ինսուլտ կամ ուղեղի անոթների անևրիզմա), սրտամկանի ինֆարկտ
• ինսուլինային ընկալիչների նկատմամբ հակամարմինների առկայություն
• թիազիդային միզամուղների, կոֆեինի, էստրոգենների, գլյուկոկորտիկոիդների ընդունում

Գլյուկոզի մակարդակի նվազեցում (հիպոգլիկեմիա)

• ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդություններ (Լանգերհանսի բետա-կղզյակի հիպերպլազիա, ադենոմա կամ կարցինոմա, ինսուլինոմա, Լանգերհանսի ալֆա-բջջային կղզյակների անբավարարություն)
• ներզատական համակարգի հիվանդություններ (Ադիսոնի հիվանդություն, ադրենոգենիտալ համախտանիշ, հիպոպիտուիտարիզմ, հիպոթիրեոզ)
• նորածնային հասակում՝ դիաբետով մորից ծնված նորածիններ, կետոտիկ հիպոգլիկեմիա
• գլյուկոզի մակարդակը նվազեցնող կամ հիպոգլիկեմիկ դեղերի և ինսուլինի գերդոզավորում
• լյարդի ծանր հիվանդություններ (ցիռոզ, հեպատիտ, կարցինոմա, հեմոքրոմատոզ)
• չարորակ ոչ պանկրեատիկ նորագոյացություններ՝ մակերիկամների քաղցկեղ, ստամոքսի քաղցկեղ, ֆիբրոսարկոմա
• ֆերմենտոպաթիաներ (գլիկոգենոզներ՝ Գիրկեի հիվանդություն, գալակտոզէմիա, ֆրուկտոզի նկատմամբ տոլերանտության խանգարումներ)
• ֆունկցիոնալ խանգարումներ՝ ռեակտիվ հիպոգլիկեմիա (գաստրոէնտերոստոմա, հետգաստրոէկտոմիկ վիճակ, վեգետատիվ խանգարումներ, ստամոքսաղիքային ուղու պերիստալտիկայի խանգարումներ)
• սնուցման խանգարումներ (երկարատև սովահարություն, մալաբսորբցիայի համախտանիշ)
• թունավորում մկնդեղով, քլորոֆորմով, սալիցիլատներով, հակահիստամինային դեղերով, ալկոհոլով
• ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն
• տենդային վիճակներ
• անաբոլիկ ստերոիդների, պրոպրանոլոլի, ամֆետամինի ընդունում

Միջազգային անվանումներ

Միջազգային (անգլերեն) լրիվ անվումը՝ Glucose serrum

Միջազգային (անգլերեն) հապավումը՝ GLUC