Լակտատ (կաթնաթթու)

Ընդհանուր նկարագրություն

Լակտատն օրգանիզմի թթվահիմնային վիճակի կարևոր ցուցանիշ և հյուսվածքների հիպոպերֆուզիայի մարկեր է:

Կաթնաթթուն (լակտատ, lactate) գլյուկոզի անաերոբ մետաբոլիզմի (գլիկոլիզի) արդյունքն է, որի ընթացքում այն առաջանում է պիրուվատից՝ լակտատդեհիդրոգենազի ազդեցությամբ: Թթվածնի բավարար մատակարարման պայմաններում պիրուվատը նյութափոխանակության է ենթարկվում միտոքոնդրիումներում՝ մինչև ջրի և ածխաթթու գազի, մինչդեռ անաերոբ պայմաններում պիրուվատից առաջանում է կաթնաթթու: Արյան մեջ կաթնաթթվի հիմնական մասը կուտակվում է կմախքային մկանուքից, ուղեղից և էրիթրոցիտներից:

Լակտատի կլիրենսը (արյան մեջ անհետանալը) գլխավորապես կապված է լյարդում և երիկամներում այս նյութի մետաբոլիզմի հետ: Լյարդի կողմից լակտատի կապելը հանդիսանում է հագեցման պրոցես:

Լակտատի մակարդակը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ կոռելացվում է հոգնածության զարգացման հետ: Պաթոլոգիաների ժամանակ լակտոացիդոզը (լակտատի կուտակման պատճառով արյան թթվայնացումը) ավելի հաճախ գրանցվում է հյուսվածքների անբավարար թթվածնային մատակարաման (Ա տիպ), արյունամատակարարման նվազեցման (շոկ, սեպսիս) կամ թթվածնի պարցիալ ճնշման նվազեցման պատճառով (երիկամների ծանր հիվանդություններ, շունչը պահելը): Ավելի հազվադեպ լակտոացիդոզի պատճառ կարող են հանդսանալ լակտատի արտադրության ուժեղացմամբ զուգակցվող մետաբոլիկ տեղաշարժերը (В տիպ), օրինակ՝ մկանային ակտիվության բարձրացման (ծանր ֆիզիկական բեռնվածություն, էպիլեպտիկ ստատուս), ուռուցքների (հատկապես՝ լեյկեմիաներ և լիմֆոմաներ) կամ լյարդի գերակտիվության փոփոխման ժամանակ (ալկոհոլային ինտոքսիկացիա):

Լակտատային ացիդոզը՝ մետաբոլիկ ացիդոզի տարբերակներից մեկը, որի մասին կարելի է կասկածել կտրուկ անիոնային դեֆիցիտի դեպքում (նատրիումի և քլորիդներ-բիկարբոնատների գումարային մակարդակների տարբերությունը՝ > 18 մմոլ/լ) այնպիսի պատճառների բացակայության դեպքում, ինչպիսիք հանդիսանում են երիկամային անբավարարությունը, սալիցիլատների ընդունումը, մեթանոլով թունավորումը, էթանոլի չարաշահումը, զգալի կետոնեմիան:

Հետազոտության ցուցումներ

• շոկի և/կամ արյան շրջանառության խանգարումների ժամանակ հյուսվածքների թթվածնային մատակարարման գնահատում
• ացիդոզի պատճառների գնահատում
• մետաբոլիկ ացիդոզի պատճառների ախտորոշում
• հյուսվածքների պերֆուզիայի և թթվածնի մատակարարման ադեկվատության գնահատում
• սպորտային ֆիզիոլոգիայի և բժշկության ոլորտում հետազոտություններ
• միոպաթիաների տարբերակիչ ախտորոշում
• նորածինների մոտ էնզիմոպաթիաների տարբերակիչ ախտորոշում
• նորածինների ասֆիքսիա
• 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ

Կենսանմուշ

«Լակտատ (կաթնաթթու)» թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Խորհուրդ է տրվում արյունը հանձնել առավոտյան ժամերին, ժամը 8-11-ի սահմաններում, քաղցած վիճակում (ցանկալի է սննդի վերջին ընդունումը ոչ պակաս, քան 8 ժամ և ոչ ավելի, քան 14 ժամ առաջ): Ջրի ընդունումը՝ սովորական ռեժիմով: Նախորդ օրը խուսափել սննդային ծանրաբեռնվածությունից:

Անհրաժեշտ է արյունը վերցնելուց անմիջապես առաջ բացառել դաստակի կամ ձեռքի ծանրաբեռնվածությունը: Արյունը ցանկալի է վերցնել առանց ժգուտի տեղադրման, կամ անմիջապես ժգուտը դնելուց հետո: Ցենտրիֆուգացումը՝ հնարավորինս արագ, որից հետո անհրաժեշտ է առանձնացնել պլազման արյան ձևավոր տարրերից:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

մմոլ/լ (միլիմոլ/լիտր)

Այլընտրանքային չափման միավոր

մգ/դլ (միլիգրամ/դեցիլիտր )

Միավորների փոխակերպում

մգ/դլ х 0,111 = մմոլ/լ

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

երակային արյուն՝ (0,5-2,2) մմոլ/լ

Արդյունքների մեկնաբանություն

Լակտատի (կաթնաթթվի) մակարդակի բարձրացում (լակտացիդոզ)

• քրոնիկական ալկոհոլիզմ
• սուր արյունահոսություններ
• ծանր սուր կանգային սրտային անբավարարության կամ անոթային կոլապսի այլ պատճառներ
• սրտի հիվանդություններ՝ ցիանոզով ընթացող կամ սուր հիպօքսիայի այլ պատճառներ
• էքստրակորպորալ շրջանառություն
• մեղմ ուրեմիա
• վարակներ, հատկապես՝ պիելոնեֆրիտ
• լյարդի ցիռոզ
• հղիության երրորդ եռամսյակ
• ծանր անոթային հիվանդություններ
• լեյկոզներ
• անեմիաներ, ծանր անեմիաներ
• ենթասուր բակտերիալ էնդոկարդիտ
• լեյկոզներ
• պոլիոմիելիտ
• շաքարային դիաբետ (հիվանդների գրեթե 50%-ը)
• ֆիզիկական բեռնվածություն
• հիպովինտիլյացիա
• գլյուկագոնի ազդեցություն
• գլիկոգենոզներ
• ինսուլինի ներարկում
• Ռեյնոի համախտանիշ
• դեղերի փոխազդեցություն՝ ասպիրինով ինտոքսիկացիա, ադրենալին, էթանոլ, ֆրուկտոզ, գլյուկոզ, իզոնիազիդ (գերդոզավորում), մետֆորմին, մեթիլպրեդնիզոլոն, նալիդիքսաթթու, ֆենֆորմին, պրոպիլենգլիկոլ (ներարկումների ժամանակ՝ լուծիչը), նատրիումի բիկարբոնատ ն/ե, սախարոզա, տերբուտալին, տետրակոզակտրին

Լակտատի (կաթնաթթվի) մակարդակի նվազեցում

• անեմիաներ
• քաշի կորուստ
• դեղերի փոխազդեցություն՝ մեթիլեն կապույտ, մորֆին

Միջազգային անվանումներ

Միջազգային (անգլերեն) լրիվ անվումը՝ Lactate

Միջազգային (անգլերեն) հապավումը՝ LACT