Պրոստատ-սպեց. հ/ծ, ընդհ.

Ընդհանուր նկարագրություն

Պրոստատ-սպեցիֆիկ հակածինը շագանակագեղձի հյուսվածքներին բնորոշ սպիտակուց է, որն օգտագործվում է որպես այս օրգանի օնկոմարկեր: Իրենից ներկայացնում է շագանակագեղձի ֆիզիոլոգիական էքսկրետոր արտադրությունը:

Ընդհանուր պրոստատ-սպեցիֆիկ հակածինը (PSA total) 34 կԴա (կիլոդալտոն) մոլեկուլյար զանգվածով գլիկոպրոտեին է: Օժտված է էնզիմային (պրոտեազային) ակտիվությամբ և նվազեցում է սերմնահեղուկի մացուծիկությունը:

PSA-ն առկա է շագանակագեղձի ծորանների էպիթելիալ բջիջների ցիտոպլազմայում: PSA հայտնաբերվում է նաև նորմալ գեղձային հյուսվածքում, ադենոմայում և քաղցկեղի մետաստազներում, շագանակագեղձի հյութում և սերմնապլազմայում, սակայն չի հայտնաբերվում մյուս օրգանների նորմալ կամ ուռուցքային հյուսվածքներում:

PSA-ի կիսաքայքայման պարբերությունը կազմում է 4 օր: Արյան պլազմայում այս հակածինը ներկայանում է երկու ձևով՝ ազատ և տարբեր անտիպրոտեազների հետ կապված: Ազատ PSA-ն կազմում է ընդհանուրի շուրջ 10%-ը:

PSA-ի մեծ մասը (90%) կապված է ալֆա-1-անտիխիմոտրիպսինի հետ և մատչելի է լաբորատոր որոշման համար: Հակածնի ոչ մեծ մասը կապված է ալֆա-2-միկրոգլոբուլինի հետ և սովորական մեթոդներով չի հայտնաբերվում, քանի որ հակածնի մոլեկուլը գտնվում է այդ կոմպլեքսի ներսում: Ազատ և կապված ֆրակցիաները միասին կազմում են ընդհանուր PSA-ն:

Ընդհանուր PSA-ի քանակությունը մեծանում է տարիքին զուգահեռ, սակայն այն պետք է չգերազանցի 4 նգ/մլ-ը: Շագանակագեղձի ցանկացած մեխանիկական գրգռումը բերում է արյան շիճուկում ընդհ. PSA-ի մակարդակի զգալի բարձրացման:

Ընդհանուր PSA-ի մակարդակի որոշակի բարձրացում (մինչև 10 նգ/մլ) գրանցվում է շագանակագեղձի մի շարք բարորակ ուռուցքների ժամանակ: Այս գեղձի կարցինոմաների դեպքում ընդհանուր PSA-ն արյան շիճուկում առկա է հիմնականում կապված ձևերով: Ահա թե ինչու ազատ և ընդհանուր PSA-ի հարաբերակցությունը շագանակագեղձի չարորակ նորագոյացությունների ժամանակ նվազում է՝ դառնալով 15%-ից ցածր: Ազատ և ընդհանուր PSA-ի հարաբերակցության գործակիցն առավել օգտակար է հատկապես ընդհ. PSA-ի ոչ զգալի՝ 4,0-ից մինչև 10,0 նգ/մլ բարձրացման դեպքում:

Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիաների ժամանակ վերոնշյալ հարաբերակցությունը սովորաբար լինում է 15%-ից բարձր: Ժամանակի ընթացքում ընդհ. PSA-ի հարաճուն կամ կայուն բարձրացումը ավելի հաճախ վկայում է ուռուցքային աճի կամ վիրաբուժական բուժման ոչ արդյունավետ լինելու մասին: Հակառակը, վիրահատական միջամտությունից հետո ընդհ. PSA-ի մակարդակի կայուն նվազեցումը վկայում է բուժական արդյունավետության մասին:

Ընդհ. PSA-ի 30 նգ/մլ և ավելի բարձր արժեքները, որպես կանոն, վկայում են շագանակագեղձի չարորակ նորագոյացության առկայության մասին: Շագանակագեղձի արտահայտված քաղցկեղի և մետաստազների դեպքում գրանցվում է ընդհ. PSA-ի 1000 նգ/մլ և ավելի բարձր ցուցանիշներ:

Բուժման հսկողության համար ավելի նպատակահարմար է PSA-ի մակարդակը համեմատել դինամիկայում նախորդ ցուցանիշների, այլ ոչ թե նորմալ արժեքների հետ:

Հետազոտության ցուցումներ

• շագանակագեղձի կարցինոմայի ընթացքի հսկողություն, մետաստազավորման նախակլինիկական ախտորոշում և բուժման արդյունավետության գնահատում
• շագանակագեղձի հիպերտրոֆիայով հիվանդների հսկողություն կարցինոմայի հնարավորինս վաղ հայտնաբերման նպատակով
• 50 տարեկան անց տղամարդկանց սքրինինգային հետազոտություն

Կարևոր է հաշվի առնել, որ PSA-ի մակարդակը կարող է բարձրանալ շագանակագեղձի բիոպսիայից, մերսումից և պրոստատէկտոմիայից հետ 3 շաբաթվա ընթացքում:

Պացիենտի երկարատև հսկողության համար ցանկալի է PSA-ի հետազոտություններն իրականացնել նույն լաբորատորիայում՝ լաբորատոր նույն մեթոդի կիրառմամբ:

Կենսանմուշ

«Պրոստատ-սպեց. հ/ծ, ընդհ.» թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Կենսանմուշը պետք է հանձնել քաղցած վիճակում՝ սննդի վերջին ընդունումից առնվազն 8 ժամ (ցանկալի է՝ 12 ժամ) հետո: Այս ընթացքում հյութերը, թեյը, սուրճը (առավել ևս՝ շաքարով) չի թույլատրվում: Կարելի է ընդունել ջուր:

Արյան հանձնումը պետք է իրականացնել մինչև շագանակագեղձի մերսումը, մատային ռեկտալ զննումը, տրանսռեկտալ ուլտրաձայնային հետազոտությունը, բիոպսիան, լազերային բուժումը, էրգոմետրիան, ցիստո- և կոլոնոսկոպիան և շագանակագեղձի մեխանիկական ազդեցության այլ միջոցները կամ ոչ վաղ, քան թվարկված միջամտություններից 6-7 օր անց:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

նգ/մլ (նանոգրամ/միլիլիտր)

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

• նորմա՝ մինչև 4 նգ/մլ
• սահմանային՝ 4-10 նգ/մլ (ցանկալի է չափել նաև ազատ PSA-ն և հաշվարկել ընդհանուր PSA-ի մեջ վերջինիս տոկոսը՝ PSA-F/PSA-T %)
• ախտաբանական բարձր՝ > 10 նգ/մլ

Արդյունքների մեկնաբանություն

Ընդհանուր PSA մակարդակի բարձրացում

• շագանակագեղձի քաղցկեղ (80% դեպքերում)
• շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիա (ոչ զգալի բարձրացում)
• շագանակագեղձի բորբոքում կամ վարակ (պրոստատիտ)
• շագանակագեղձի իշեմիա կամ ինֆարկտ
• հետազոտությանը նախորդող օրվա ընթացքում՝ սերմնաժայթքում
• շագանակագեղձի վիրաբուժական միջամտություն, վնասվածք կամ բիոպսիա։

Միջազգային անվանումներ

Միջազգային (անգլերեն) լրիվ անվումը՝ Prostate-Specific Antigen, Total

Միջազգային (անգլերեն) հապավումը՝ PSA-T