Պրոստատ-սպեց. հ/ծ, ընդհ.

Միջազգային անվանում (հապավում). Prostate-Specific Antigen, Total (PSA-T)

Նկարագրություն

Պրոստատ-սպեցիֆիկ հակածինը (PSA) շագանակագեղձի հյուսվածքներին բնորոշ սպիտակուց է, որն օգտագործվում է որպես այս օրգանի օնկոմարկեր:

Այն իրենից ներկայացնում է շագանակագեղձի ֆիզիոլոգիական էքսկրետոր արտադրությունը:

PSA-ն 34 կԴա (կիլոդալտոն) մոլեկուլյար զանգվածով գլիկոպրոտեին է, որն արտադրվում է շագանակագեղձի ինչպես նորմալ, այնպես էլ քաղցկեղային բջիջների կողմից: Այն արտադրվում է գլխավորապես շագանակագեղձի էպիթելիալ բջիջների կողմից և աննշան քանակներով սեկրեցիայի ենթարկվում սերմնահեղուկ: Օժտված է էնզիմային (պրոտեազային) ակտիվությամբ՝ նվազեցնելով սերմնահեղուկի մածուցիկությունը և խթանելով սպերմատոզոիդների շարժունակությունը:

PSA հայտնաբերվում է նորմալ շագանակագեղձի հյուսվածքում, ադենոմայում և շագանակագեղձի քաղցկեղի մետաստազներում, շագանակագեղձի հյութում և սերմնապլազմայում, սակայն չի հայտնաբերվում մյուս օրգանների նորմալ կամ ուռուցքային հյուսվածքներում: Այն լայնորեն օգտագործվում է շագանակագեղձի քաղցկեղի ախտորոշման, ինչպես նաև դրա մետաստազների հայտնաբերման մեջ: Շագանակագեղձի քաղցկեղից բացի, տղամարդկանց մոտ PSA-ի մակարդակի բարձրացում կարող են առաջացնել մի շարք բարորակ վիճակներ, որոնցից են շագանակագեղձի բորբոքումը (պրոստատիտ) և բարորակ հիպերպլազիան (ադենոմա):

Կիսաքայքայման պարբերությունը կազմում է մոտ 4 օր:

Արյան պլազմայում PSA-ն առկա է երկու ձևով՝

• ազատ (PSA-F)
• պրոտեինազների տարբեր արգելակիչների (ինհիբիտորների) հետ կապված:

Ազատ ձևի (PSA-F) պարունակությունը կազմում է PSA-ի ընդհանուր քանակության (PSA-Т) մոտ 10%-ը: PSA-ի մեծ մասը (90%) կապված է ալֆա-1-անտիխիմոտրիպսինի հետ և մատչելի է լաբորատոր որոշման համար: Շագանակագեղձի հակածնի ոչ մեծ մասը կապված է ալֆա-2-միկրոգլոբուլինի հետ և սովորական մեթոդներով չի հայտնաբերվում, քանի որ PSA-ի մոլեկուլը գտնվում է այդ կոմպլեքսի ներսում:

PSA-ի ազատ և կապված ֆրակցիաները միասին կազմում են ընդհանուր PSA-ն (PSA-Т): Ընդհանուր PSA-ի քանակությունը նորմայում մեծանում է տարիքին զուգահեռ, սակայն պետք է չգերազանցի 4 նգ/մլ-ը: Շագանակագեղձի ցանկացած մեխանիկական գրգռումը կարող է հանգեցնել արյան շիճուկում ընդհանուր PSA-ի մակարդակի զգալի բարձրացման:

Ընդհանուր PSA-ի մակարդակի որոշակի բարձրացում (մինչև 10 նգ/մլ) դիտարկվում է շագանակագեղձի որոշ բարորակ ուռուցքների ժամանակ: Շագանակագեղձի կարցինոմաների դեպքում PSA-ն արյան շիճուկում առկա է հիմնականում կապված ձևերով, ուստի ազատ և ընդհանուր PSA-ների հարաբերակցությունը նվազում է՝ դառնալով 15%-ից ցածր: Ազատ և ընդհանուր PSA-ների և PSA-F/PSA-T հարաբերակցության որոշումը կարևոր է հատկապես PSA-T-ի ոչ զգալի բարձրացման՝ 4,0-ից մինչև 10,0 նգ/մլ մակարդակների դեպքում: Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիաների ժամանակ ազատ ֆրակցիայի և ընդհանուր իմունոռեակտիվ PSA-ի հարաբերակցությունը կազմում է 15%-ից բարձր:

Պացիենտի հսկողության ընթացքում PSA-ի հարաճուն կամ կայուն բարձրացումը վկայում է ուռուցքային աճի կամ վիրաբուժական միջամտության կամ այլ բուժման ոչ արդյունավետ լինելու մասին: Հակառակը, PSA-ի մակարդակի կայուն նվազեցումը վկայում է բուժման արդյունավետության մասին:

PSA-T-ի 30 նգ/մլ-ից բարձր ցուցանիշները, որպես կանոն, վկայում են չարորակ նորագոյացության առկայության մասին: Շագանակագեղձի տարածուն քաղցկեղի և մետաստազների դեպքում գրանցվում է PSA-T-ի 1000 նգ/մլ և ավելի բարձր ցուցանիշներ: Բուժման հսկողության համար ավելի նպատակահարմար է PSA-ի մակարդակը համեմատել դինամիկայում նախորդ ցուցանիշների, այլ ոչ թե նորմալ արժեքների հետ:

Ցուցումներ

• Շագանակագեղձի կարցինոմայի ընթացքի հսկողություն, մետաստազավորման նախակլինիկական ախտորոշում և բուժման արդյունավետության գնահատում:
• Շագանակագեղձի հիպերտրոֆիայով հիվանդների հսկողություն կարցինոմայի հնարավորինս վաղ հայտնաբերման նպատակով:
• 50 տարեկան անց տղամարդկանց սքրինինգային հետազոտություն:

Պետք է հաշվի առնել, որ PSA-T-ի մակարդակը կարող է բարձրանալ շագանակագեղձի բիոպսիայից, մերսումից և պրոստատէկտոմիայից հետ 3 շաբաթվա ընթացքում:

Պացիենտի երկարատև հսկողության համար ցանկալի է PSA-ի հետազոտություններն իրականացնել նույն լաբորատորիայում՝ լաբորատոր նույն մեթոդի կիրառմամբ:

Կենսանմուշ

PSA-T թեսթի համար հանձնվող կենսանմուշն է՝ երակային արյուն։

Կենսանմուշի հանձնում

Կենսանմուշը ցանկալի է հանձնել քաղցած վիճակում՝ սննդի վերջին ընդունումից առնվազն 4 ժամ հետո, թեև սա պարտադիր պայման չէ:

Արյան հանձնումը պետք է իրականացնել շագանակագեղձի մերսումից, մատնային ռեկտալ զննումից, տրանսռեկտալ գերձայնային հետազոտությունից, բիոպսիայից, լազերային բուժումից, էրգոմետրիայից, ցիստո- և կոլոնոսկոպիայից և շագանակագեղձի որևէ այլ մեխանիկական ազդեցությունից առաջ կամ ոչ շուտ, քան 6-7 օր անց:

Պետք է նաև հաշվի առնել, որ 5-ալֆա-ռեդուկտազն արգելակող դեղամիջոցների մշտական օգտագործումը, որպես կանոն, առաջացնում է PSA-T-ի, PSA-F-ի և [-2]-պրո-PSA-ի մակարդկաների նվազեցում: Շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիայի բուժման համար նախատեսված այլ դեղամիջոցների կամ պատրաստուկների օգտագործումը նույնպես կարող է ազդել թեստի արդյունքների վրա:

Չափման միավորներ

Միջազգային չափման միավոր (SI համակարգ)

նգ/մլ (նանոգրամ/միլիլիտր)

Նորմալ (ռեֆերենս) միջակայքեր

Համընդհանուր օգտագործվող միջակայքեր

• նորմա՝ մինչև 4 նգ/մլ
• սահմանային՝ 4-10 նգ/մլ (ցանկալի է չափել նաև PSA-F-ն և հաշվարկել ընդհանուր PSA-ի մեջ վերջինիս տոկոսը՝ PSA-F/PSA-T %)
• ախտաբանական բարձր՝ > 10 նգ/մլ

Արդյունքների մեկնաբանություն

PSA-T-ի մակարդակի բարձրացում

• շագանակագեղձի քաղցկեղ (80% դեպքերում)
• շագանակագեղձի բարորակ հիպերպլազիա (ադենոմա, ոչ զգալի բարձրացում)
• շագանակագեղձի բորբոքում կամ վարակ (պրոստատիտ)
• շագանակագեղձի իշեմիա կամ ինֆարկտ
• թեստի նախորդող օրը՝ սերմնաժայթքում
• շագանակագեղձի վիրաբուժական միջամտություն, վնասվածք կամ բիոպսիա։