Մակուղեղ (հիպոֆիզ) - Ներզատական համակարգ

Մակուղեղը կամ հիպոֆիզը ձեր հորմոնային համակարգի կենտրոնական օղակներից մեկն է:

Չնայած իր փոքր չափին, մակուղեղն արտադրում է բազմաթիվ հորմոններ, որոնց մի մասն ուղղակիորեն ազդում է ձեր օրգանիզմի վրա, իսկ մյուսները հսկում են ներզատական այլ գեղձերի կողմից հորմոնների արտադրությունը

Ի՞նչ է մակուղեղը

Մակուղեղը տեղակայված է գլխուղեղի միջին շրջաններում: Այն «նստած» է գանգի «թուրքական թամբ» կոչվող փոսիկում և ոտիկով միացած է գլխուղեղի հետ: Մակուղեղը շատ փոքր է. այն ունի ընդամենը 0,5-0,6 գրամ կշիռ և իր չափսով նմանվում է սիսեռին:

Մակուղեղի գործունեությունը վերահսկվում է երկու ճանապարհով. ուղեղի մեկ այլ շրջանից՝ ենթատեսաթմբից (հիպոթալամուսից) ստացվող ազդանիշներով և ներզատական այլ գեղձերի հորմոնների ընկալելի մակարդակներով:

Ի՞նչ հորմոններ է արտադրում մակուղեղը

Մակուղեղի արտադրած հորմոններն են՝

• աճի (սոմատոտրոպ) հորմոն, որը կարգավորում է օրգանիզմի աճը
• թիրեոտրոպ հորմոն, որը դրդում է վահանաձև գեղձին, որպեսզի վերջինս արտադրի իր հորմոնները
• պրոլակտին, որը հսկում է կրծքագեղձի կողմից կաթի արտադրությունը
• լյուտեինացնող և ֆոլիկլուլախթանիչ հորմոններ, որոնք ներգրավված են վերարտադրողական ցիկլի մեջ
• ադրենոկորտիկոտրոպ հորմոն, որն օգնում է մակերիկամների գործունեության հսկողությանը
• օքսիտոցին, որը մասնակցում է ծննդաբերության և կրծքով կերակրման գործընթացներին
• հակադիուրետիկ հորմոն, որն օգնում է օրգանիզմի կողմից հեղուկների փոխանակության կարգավորմանը:

Մակուղեղի հետ կապված հիվանդություններ

Ախտահարված մակուղեղը կարող է ուժեղացնել կամ թուլացնել հորմոնների արտադրությունը: Գեղձը կարող է նաև հանդիսանալ ուռուցքի շրջան՝ ճնշելով հարակից ուղեղային հյուսվածքները: Մակուղեղի ուռուցքների մեծ մասը բարորակ բնույթի է և կարող է խնդիրներ առաջացնել, եթե ուռուցքը մեծանում է՝ զբաղեցնելով համեմատաբար մեծ տարածք կամ զարգանում են հորմոնային կտրուկ շեղումներ:

Ստորև ներկայացնում են մակուղեղի հետ կապված ավելի հաճախ հանդիպող հիվանդությունները:

• Հիպերպրոլակտինեմիա (պրոլակտինի ավելցուկ), որը կանանց մոտ առաջացնում է դաշտանի քչացում կամ դադարեցում, հղիացման հետ կապված դժվարություններ և ծննդաբերության հետ կապ չունեցող կրծքագեղձերում կաթի արտադրություն:
• Աճի հորմոնի պակաս, որը երեխաների մոտ հետաձգում է մարմնի աճն ու զարգացումը և բերում է գաճաճահասակության, ոչ հազվադեպ՝ նաև հոգեկան թերզարգացման և ինֆանտիլիզմի: Չափահասների մոտ աճի հորմոնի պակասն առաջացնում է ընդհանուր և մկանային թուլություն, ինչպես նաև կարող է ազդել ոսկրերի առողջության վրա:
• Հիպոպիտուիտարիզմ, երբ մակուղեղի բոլոր հորմոնների անբավարարությունը առաջացնում է բազմաթիվ ախտանիշներ:

Մակուղեղի հետ կապված հազվադեպ զարգացող հիվանդություններից են՝

• գիգանտիզմ, երբ դեռահասն աճում ու դառնում է խիստ բարձրահասակ
• ակրոմեգալիա, երբ չափից դուրս աճում և մեծանում են չափահաս մարդու ձեռքերը, ոտնաթաթերը և ստորին ծնոտը
• Քուշինգի համախտանիշ, երբ օրգանիզմը սկսում է արտադրել չափից դուրս շատ ստերոիդ հորմոններ:

Լրացուցիչ տեղեկատվություն

Իմացե՛ք ավելին ներզատական համակարգի և ներզատական գեղձերի կողմից արտադրվող հորմոնների մասին: