Շոկ

Շոկը սուր և ծանր ընթացքով, ընդհուպ՝ կյանքին սպառնացող վիճակ է, որն առաջանում է որևէ արտակարգ ներգործությունից ։

«Արտակարգ» ներգործություն ասելով նկատի ունենք այնպիսի ազդեցությունը, որն իր արագահասությամբ, ուժով կամ հետևանքներով գերազանցում է օրգանիզմի հարմարվողական ունակությանը, հյուծում է նրա պաշտպանողական ռեսուրսները և հանգեցնում կենսական կարևոր օրգան-համակարգերի գործունեության հարաճուն խանգարման։ Օրգանիզմի նման ծայրահեղ վիճակը ստացել է «բազմաօրգանային անբավարարություն» անվանումը, քանի որ շոկի ժամանակ տուժում են կենսականորեն գրեթե բոլոր օրագն-համակարգերը՝ սրտանոթային, ուղեղ, երիկամներ, լյարդ և այլն։

Ինչպե՞ս է զարգանում շոկը

Շոկի զարգացման մեջ կենտրոնական դեր է խաղում տարբեր պատճառներից հյուսվածքների արյունամատակարարման ծանր խանգարումը (մազանոթային շրջանառությունը)։ Նման պայմաններում օրգանները և հյուսվածքները բավարար արյուն և արյան հետ՝ թթվածին չեն ստանում և զարգանում է հյուսվածքային թթվածնաքաղց (հիպօքսիա), որը չբուժվելու դեպքում կարող է բերել կենսականորեն կարևոր օրգանների կայուն ախտահարման և անգամ մահվան։

Շոկի տեսակները

Շոկը կարող է զարգանալ ծանր վնասվածքների (տրավմա), ջերմային հարվածների, սուր արյունահոսությունների, ալերգիկ ռեակցիաների, ծանր վարակների, թունավորման, ծանր այրվածքների և այլ պատճառներով։

Ելնելով առաջացման պատճառից և զարգացման մեխանիզմից, տարբերում են շոկի 4 հիմնական տեսակներ։ Դրանք են՝

Հիպովոլեմիկ (փոքր ծավալի) շոկ

Հիպովոլեմիկ շոկն առաջանում է շրջանառող արյան ծավալի նվազեցման պատճառով։

Հիպովոլեմիկ շոկի հանրահայտ օրինակ է սուր առատ արյունահոսության պատճառով զարգացած հեմոռագիկ (արյունահոսային) շոկը։ Ընդ որում, արյունահոսությունը կարող է լինել ինչպես տեսանելի՝ արտաքին, այնպես է ոչ ակնհայտ՝ ներքին։

Մանկահասակ երեխաների մոտ հիպովոլեմիկ շոկի պատճառ կարող է դառնալ ջրազրկումը, որը մանկական օրգանիզմում կարող է արագորեն զարգանալ կրկնակի փսխումների և փորլուծության արդյունքում։

Հիպովոլեմիկ շոկի մյուս պատճառներից են այրվածքները, արտաքին միջավայրի սուր ազդեցությունները (օրինակ՝ ջերմահարություն), դիաբետիկ կետոացիդոզին և ոչ շաքարային դիաբետին ուղեկցող առատ միզարտադրությունը։

Հիպովոլեմիկ շոկը բնորոշվում է արագացած, թույլ, թելանման և հաճախացած սրտազարկով, կպչուն սառը և գունատված մաշկով, հաճախացած և մակերեսային շնչառությամբ, մարմնի ջերմաստիճանի նվազեցմամբ, զարկերակային ճնշման կտրուկ անկմամբ, բերանի չորությամբ և ծարավի զգացումով։

Կարդիոգեն (սրտային ծագման) շոկ

Կարդիոգեն շոկի պատճառը սրտի արտամղող (արդյունավետ կծկման) գործունեության կտրուկ վատթարացումն է, որը հայտնի է որպես սուր սրտային անբավարարություն։

Կարդիոգեն շոկն առավել հաճախ զարգանում է սրտամկանի ծանր վնասման՝ սրտամկանի ինֆարկտի ժամանակ։ Շոկի առաջացման այլ պատճառներից են սրտի ռիթմի ծանր խանգարումները (առիթմիաներ), կարդիոմիոպաթիաները կամ միոկարդիտները, կանգային սրտային անբավարարությունը, սրտի փականային հիվանդությունները և այլն։

Կարդիոգեն շոկը դրսևորվում է պարանոցի լծային երակների լեցունությամբ, թուլացած, թելանման կամ չշոշափվող անոթազարկով, սրտի ռիթմի խանգարումներով (հաճախ՝ տախիկարդիա) և զարկերակային ճնշման անկմամբ։

Օբստրուկտիվ (խցանման) շոկ

Օբստրուկտիվ շոկը զարգանում է խոշոր անոթների կամ բուն սրտի խցանման պատճառով։

Շոկի այս տեսակը կարող է զարգանալ սրտային տամպոնադայի, թոքային զարկերակների էմբոլիայի, լարվածության պնևմոթորաքսի, աորտայի սթենոզի և այլ ծանր հիվանդությունների ժամանակ։

Դիստրիբուտիվ (տեղաբաշխման) շոկ

Տեղաբաշխման շոկի զարգացման հիմքում ընկած է օրգանիզմում արյան ախտաբանական տեղաբաշխումը, որը բերում է հյուսվածքների ու բջիջների կողմից թթվածնի յուրացման խանգարման։ Այն ներառում է վարակային (սեպտիկ) շոկը (օրինակ՝ կանանց մոտ զարգացող տոքսիկ-շոկային համախտանիշ), անաֆիլակտիկ շոկը, ներզատական (օրինակ՝ թիրեոտոքսիկոզի, ադրենալ անբավարարություն) և նյարդածին շոկերը (օրինակ՝ ողնաշարի և ողնուղեղի վնասվածքներ բարձր մակարդակներում)։

Շոկի ախտանիշները

Շոկի ախտանիշները տարբերվում են՝ կախված առաջացման պատճառից և իրավիճակային այլ գործոններից։ Ավելի հաճախ շոկը դրսևորվում է հետևյալ նշաններով՝

• սառը և խոնավ-կպչուն մաշկ
• գունատված կամ մոխրագույն մաշկ
• հաճախացած և թույլ-թելանման անոթազարկ (պուլս)
• զարկերակային ճնշման անկում (հիպոտոնիա)
• հաճախացած և մակերեսային շնչառություն
• սրտխառնոց կամ փսխում
• լայնացած բբեր
• թուլություն կամ ուժասպառություն
• գլխապտույտ կամ գիտակցության կորուստ
• հոգեկան վիճակի կամ վարքի փոփոխություններ, օրինակ՝ տագնապ, աժիտացիա կամ շշմածություն
• միզարտադրության կրճատում (օլիգուրիա), իսկ ծանր դեպքերում՝ բացակայություն (անուրիա), որը պետք չէ խառնել միզարձակման դժվարացման հետ:

Շոկի առաջին օգնությունը

Եթե դուք կարծում եք, որ որևէ մեկի մոտ զարգացել է շոկ, առանց հետաձգելու զանգեք 1-03 և կանչեք շտապբուժօգնություն։

Մինչև բժշկական անձնակազմի ժամանելը, փորձեք օգնել տուժող անձին։ Հիշեք, որ դուք կարող եք փրկել մեկ այլ մարդու կյանք։

• Պառկեցրեք տուժողին հորիզոնական վիճակում և զգուշությամբ բարձրացրեք նրա ոտքերը (եթե համոզված եք, որ տուժողի ստորին վերջույթները վնասված չեն և նրան ցավ չեք պատճառում)։
• Թողեք տուժածին հանգիստ վիճակում և մի փորձեք տեղաշարժել նրան՝ քանի դեռ դրա անհրաժեշտությունը չի առաջացել։
• Եթե տուժողը կյանքի նշան ցույց չի տալիս (օրինակ՝ չի պատասխանում ձեր հարցերին, չի շնչում կամ չի շարժվում), սկսեք սիրտ-թոքային վերակենդանացման միջոցառումները (վերին շնչուղիների անցանելիության ապահովում, «բերան-բերան» շնչառություն և սրտի արտաքին մերսում)։ Ըստ իրավիճակի խնդրեք այլ մարդկանց օգնությունը ևս։
• Արձակեք տուժողի սեղմող հագուստը և, ըստ անհրաժեշտության, ծածկեք նրան տաք վերմակով, որ կանխարգելեք դողն ու սարսուռը։
• Թույլ մի տվեք, որ տուժողը սնունդ կամ հեղուկներ ընդունի։
• Եթե տուժողն ակնհայտ արյունահոսում է, սրբիչով կամ այլ միջոցով սեղմեք և սեղմած պահեք արյունահոսող շրջանը։
• Եթե տուժողը փսխում է կամ նրա բերանից արյունահոսություն եք նկատում, շուռ տվեք նրան մի կողքի վրա, որ կանխարգելեք շնչահեղձությունը (եթե չեք կասկածում, որ նրա ողնաշարը վնասված չէ)։