Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման (ՀՏՍԽ) ախտանիշները կարող են սկսվել տրավմատիկ իրադարձությունից հետո մեկ ամսվա ընթացքում, սակայն երբեմն դրանք կարող են ի հայտ գալ դեպքից նույնիսկ տարիներ անց:
Այս ախտանիշները լուրջ խնդիրներ են առաջացնում սոցիալական կամ աշխատանքային իրավիճակներում և փոխհարաբերություններում: Դրանք կարող են նաև խանգարել ձեր սովորական առօրյա գործերը կատարելու ունակությանը:
ՀՏՍԽ-ի ախտանիշները հիմնականում խմբավորված են չորս տեսակի՝ սևեռուն հիշողություններ, խուսափում, մտածողության և տրամադրության բացասական փոփոխություններ և ֆիզիկական և հուզական ռեակցիաների փոփոխություններ: Ախտանիշները կարող են տարբեր լինել ժամանակի ընթացքում կամ անձից-անձ:
Սևեռուն հիշողություններ և տրավմայի վերապրում
Սևեռուն հիշողությունների ախտանիշները կարող են ներառել՝
- տրավմատիկ իրադարձության մասին կրկնվող, անցանկալի անհանգստացնող հիշողություններ
- տրավմատիկ իրադարձության վերապրում այնպես, կարծես այն նորից կրկնվի (ֆլեշբեք)
- տրավմատիկ իրադարձության մասին անհանգստացնող երազներ կամ մղձավանջներ
- լուրջ հուզական անհանգստություն կամ ֆիզիկական ռեակցիաներ ինչ-որ բանի նկատմամբ, որը ձեզ հիշեցնում է տրավմատիկ իրադարձության մասին:
Խուսափում
Խուսափման ախտանիշները կարող են ներառել`
- խուսափում տրավմատիկ իրադարձության մասին մտածելուց կամ խոսելուց
- խուսափում այն վայրերից, գործունեությունից կամ մարդկանցից, որոնք ձեզ հիշեցնում են տրավմատիկ իրադարձության մասին:
Մտածողության և տրամադրության բացասական փոփոխություններ
Մտածողության և տրամադրության բացասական փոփոխությունների ախտանիշները կարող են ներառել՝
- բացասական մտքեր ձեր, այլ մարդկանց կամ աշխարհի մասին
- ապագայի հանդեպ հուսալքություն
- հիշողության հետ կապված խնդիրներ, ներառյալ տրավմատիկ իրադարձության կարևոր պահերը չհիշելը
- մտերիմ հարաբերություններ պահպանելու դժվարություն
- ընտանիքից և ընկերներից կտրվածության զգացում
- հետաքրքրության բացակայություն այն զբաղմունքների նկատմամբ, որոնք ժամանակին սիրել եք
- դրական հույզեր զգալու դժվարություն
- զգացմունքային թմրություն:
Ֆիզիկական և հուզական ռեակցիաների փոփոխություններ
Ֆիզիկական և հուզական ռեակցիաների փոփոխությունների ախտանիշները (նաև կոչվում են գրգռման ախտանիշներ) կարող են ներառել`
- հեշտությամբ վեր թռնելը կամ վախեցած լինելը
- վտանգի նկատմամբ միշտ զգույշ լինելը
- ինքնաոչնչացնող վարքագիծ, օրինակ՝ չափից շատ խմելը կամ շատ արագ վարելը
- քնի խանգարում
- կենտրոնանալու խնդիր
- դյուրագրգռություն, զայրույթի պոռթկումներ կամ ագրեսիվ պահվածք
- չափազանց մեծ մեղքի կամ ամոթի զգացում:
6 տարեկան և ավելի փոքր երեխաների համար գանգատներն ու ախտանիշները նաև կարող են ներառել՝
- խաղի միջոցով տրավմատիկ իրադարձության կամ տրավմատիկ իրադարձության որոշ կողմերի վերարտադրում
- վախեցնող երազներ, որոնք կարող են ներառել կամ չներառել տրավմատիկ իրադարձության դրվագները:
Ախտանիշների ինտենսիվությունը
ՀՏՍԽ-ի ախտանիշները ժամանակի ընթացքում կարող են լինել տարբեր ինտենսիվությամբ: Դուք կարող եք ավելի շատ ՀՏՍԽ-ի ախտանիշներ ունենալ, երբ ընդհանուր առմամբ սթրեսի մեջ եք, կամ երբ բախվում եք հիշեցումներին, թե ինչի միջով եք անցել: Օրինակ, դուք կարող եք լսել կրակոցի ձայն և վերապրել ձեր մարտական հիշողությունները: Կամ դուք կարող եք տեսնել սեռական ոտնձգության մասին լուրերի մասին հաղորդում և զգալ ձեր վրա հարձակման մասին սեփական հիշողությունները:
Ե՞րբ դիմել բժշկին
Եթե տրավմատիկ իրադարձության վերաբերյալ մեկ ամսից ավելի անհանգստացնող մտքեր և զգացմունքներ ունեք, եթե դրանք ծանր են, կամ եթե զգում եք, որ դժվարանում եք վերականգնել ձեր կյանքը վերահսկողության տակ, խոսեք ձեր բժշկի կամ հոգեկան առողջության մասնագետի հետ: Հնարավորինս շուտ բուժում ստանալը կարող է օգնել կանխել ՀՏՍԽ-ի ախտանիշների վատթարացումը:
Եթե ունեք ինքնասպանության (սուիցիդալ) մտքեր
Եթե դուք կամ ձեր ծանոթներից որևէ մեկն ինքնասպանության մտքեր ունեք, անմիջապես օգնություն ստացեք այս ռեսուրսներից մեկի կամ մի քանիսի միջոցով՝
- կապվեք մտերիմ ընկերոջ կամ սիրելիի հետ
- կապվեք սպասավորի, հոգևոր առաջնորդի կամ ձեր հավատքի համայնքի որևէ մեկի հետ
- կապվեք ինքնասպանության թեժ գծի հետ
- պայմանավորվեք ձեր բժշկի կամ հոգեկան առողջության մասնագետի հետ:
Ե՞րբ շտապ օգնություն ստանալ
Եթե կարծում եք, որ կարող եք վնասել ինքներդ ձեզ կամ ինքնասպանության փորձ կատարել, անմիջապես զանգահարեք 911 կամ ձեր շտապ օգնության համարին:
Եթե դուք ճանաչում եք մեկին, ով գտնվում է ինքնասպանության փորձի վտանգի տակ կամ ինքնասպանության փորձ է արել, համոզվեք, որ ինչ-որ մեկը մնա այդ անձի հետ՝ նրան ապահով պահելու համար: Անմիջապես զանգահարեք 911 կամ ձեր շտապ օգնության համարին: Կամ, եթե դուք կարող եք դա անել անվտանգ, տեղափոխեք անձին մոտակա հիվանդանոցի շտապ օգնության սենյակ:
Հոդվածը հրապարակվել է՝ 18-05-2019
Վերջին վերանայում՝ 23-04-2024